Just in

Όλα τα νέα
Imerodromos logo
 

Ορατόριο μισαλλοδοξίας

«Η Αποκάλυψη» του Ιωάννη. Σκηνοθεσία:  Θάνος Παπακωνσταντίνου. Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

   Άπειρα τα σχόλια, οι ερμηνείες, οι τοποθετήσεις απέναντι στην «Αποκάλυψη» που συνέγραψε στην Πάτμο ο Ιωάννης τον πρώτο αιώνα..

   Άπειρα τα σχόλια, οι ερμηνείες, οι τοποθετήσεις απέναντι στην «Αποκάλυψη» που συνέγραψε στην Πάτμο ο Ιωάννης τον πρώτο αιώνα μ. Χ. «Τρομοκρατικό κείμενο – μετεωρίτης» για τον Ηλία Πετρόπουλο, «Πηγή από την οποία ξεκινάνε διάφορες προσμονές και ανταρσίες. Μόνιμο πρότυπο της αναμονής μιας καταστροφής και μιας ελπίδας για μεταμόρφωση» για τον Ουμπέρτο Έκο, «Κείμενο όλων των καιρών και όλων των γενεών» για τον Σεφέρη, η «Αποκάλυψη» «δεν μιλά μόνο για την καταστροφή αλλά και για την καταστροφή της καταστροφής», όπως επισημαίνει ο Σάββας Μιχαήλ στο Πρόγραμμα της παράστασης που φιλοξενεί η Στέγη στην κεντρική της αίθουσα. 

Γραμμένη εν θερμώ, στρέφεται, σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη,  κατά της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που προσωποποιείται μεταφορικά στην «πόρνη της Βαβυλώνας», αποδέκτη όλων των ανατριχιαστικών πληγών που θα πέσουν επάνω σε αυτήν και τους κατοίκους της. Γι’ αυτό και της αποδίδεται  αξία πολιτικού μανιφέστου, σε άμεση ρήξη με την πολιτική θεσμοποιημένη εξουσία του ρωμαϊκού καθεστώτος,  όπως διατείνεται και η Τίνα Μανδηλαρά,  η οποία και χαρακτηρίζει τον Ιωάννη ως κάποιον που έχει μεταμορφωθεί στον πρώτο θεολογικό ηγέτη του αναρχικού κόσμου. Με άλλα λόγια, για τις σύγχρονες ερμηνείες, η «Αποκάλυψη» σημαίνει  την αναρχία απέναντι στην υποδούλωση, την αντιπαράθεση των διωκόμενων απέναντι στην κυρίαρχη ιδεολογία και εξουσία,  αλλά και την αποκάλυψη του Θεού-τιμωρού που θα σταθεί δίπλα στους αδικημένους.

Ωστόσο, αν η «Αποκάλυψη» έχει πράγματι σταθεί εμπνευστής αντιεξουσιαστικών κινημάτων, καθότι, κατά μία άποψη, ωθεί στη δράση και την ανατροπή, δεν παύει να είναι ένα απόλυτα θεολογικό κείμενο που εμφανίζει έναν Θεό εκδικητή όχι όμως κατά παντός καταπιεστή και σφετεριστή εξουσίας ,αλλά κατά εκείνων που δεν ακολουθούν τα διδάγματα του Χριστιανισμού. Ανάγεται έτσι σε έναν χριστιανικό φονταμενταλισμό που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τον γνωστό μας ισλαμικό αντίστοιχο.

Και η απαρίθμηση των τιμωριών κατά των απίστων ξεπερνούν κάθε φαντασία αφού το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των ανθρώπων καταδικάζεται σε αποτρόπαιους θανάτους που προκαλούν είτε οι πασίγνωστοι πλέον τέσσερις καβαλάρηδες της «Αποκάλυψης» είτε οι επτά φιάλες από τις οποίες ξεχύνονται όλα τα κακά είτε οι σάλπιγγες των επτά Αγγέλων. Αίμα, βασανιστήρια, τρόμος, εκδίκηση κατά των απίστων συνθέτουν την όλη ρητορική, σε βαθμό κορεσμού  αποκαλυπτική αυτή προφητεία που μόνη η ανάγνωσή της προκαλεί δέος και φόβο.

 Η παράσταση

Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου συλλαμβάνει τον αποτρόπαιο λόγο ως ορατόριο, χρησιμοποιώντας τα φωνητικά των ικανότατων δέκα ηθοποιών του, οι οποίοι  συνοδεύονται καθόλη τη διάρκεια από την εξαίρετη  μουσική σύνθεση του Πάνου Ηλιόπουλου που επιμελείται και διευθύνει ζωντανά επί σκηνής ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος. Μουσική που εντείνει την αίσθηση του εκφοβιστικού λόγου, λόγου που ακούγεται σε επικοινωνιακή μετάφραση της Μιχαήλας Πλιαπλιά, ο  οποίος, εναλλασσόμενα, εκφέρεται από όλους τους ηθοποιούς. Οι τελευταίοι  κινούνται στον χώρο δημιουργώντας εικαστικές εικόνες (σε κίνηση Νάντης Γώγουλου) που παραπέμπουν σε ανάλογους ζωγραφικούς πίνακες ή παλαιοχριστιανικά φρέσκα , με τα κοστούμια της Νίκης Ψυχογιού σε ποικίλες γήινες αποχρώσεις και σχέδια να παραπέμπουν ευθέως στην πρωτοχριστιανική εποχή και τους υποβλητικούς φωτισμούς της Χριστίνας Θανάσουλα να καθηλώνουν το βλέμμα πάνω στην εικαστικότητα των σκηνών.

Τρία καλυμμένα αρχικά σκηνικά αντικείμενα (γλυπτά του Αλέκου Μπουρελιά) θα λειτουργήσουν αποκαλυπτικά όσο και υποβοηθητικά του λόγου με αποκορύφωμα το τερατόμορφο γλυπτό που παραπέμπει στον πάντα καιροφυλακτούντα «666».  Τον Αντίχριστο.

Στο βάθος της σκηνής, συνηθέστερα πίσω από διαφανές παραβάν, εμφανίζονται κατά διαστήματα, από άλλους ηθοποιούς, ταμπλώ  βιβάν με σκηνές από διάφορες ιστορικές στιγμές:  άλλοτε απελευθερωτικές, όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση, η Γαλλική Επανάσταση, η Αμερικανική Επανάσταση και άλλοτε  αποτρόπαιες όπως ο Γερμανικός Ναζισμός ή ο Ισλαμικός Εξτρεμισμός. Ο σκηνοθέτης μοιάζει, έτσι, να παραθέτει  τις διαφορετικές απόψεις που θέλουν την «Αποκάλυψη» είτε ως πηγή επαναστατικότητας και ανατροπής του παλαιού, σαθρού κόσμου είτε ως έμπνευση για τις πλέον καταστροφικές ιδεολογίες που στρέφονται κατά της ανθρωπότητας. Και, μάλλον, οι τελευταίες μοιάζει να εμπνέονται εμφανέστερα ή, έστω, να συνοδοιπορούν, με το μίσος για τον άνθρωπο που εκφράζει ο λόγος της «Αποκάλυψης», απεκδυμένος από τις πιθανές συγχρονικές του αναφορές. Ωστόσο, ο σκηνοθέτης αφήνει  στον θεατή να αποφασίσει για το ποιοι τελικά εμπνέονται από και υλοποιούν στην πράξη τον λόγο της «Αποκάλυψης».  Η πρόσληψη διαφέρει από εποχή σε εποχή αλλά και από θεατή σε θεατή, ανάλογα με τις γνωσιακές του ικανότητες.

Πράγματι, ο εκφερόμενος από τους ηθοποιούς λόγος με τις εξάρσεις της μουσικής είναι στιγμές που γίνεται σημασιακά αφόρητος, ένας επιτελεστικός τελικά λόγος πάνω στην καταστροφή, στον εξανδραποδισμό του ανθρώπου, πέρα από τον χρόνο και τον τόπο. Τα ήρεμα σχήματα των σωμάτων, η πραότητα των κινήσεων, η σεβαστική χειρονομία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα εκφερόμενα, καθιστώντας τα ακόμη πιο αποκρουστικά. Υπάρχουν δε κάποια σημεία έξαρσης  όπου ο λόγος κάποιων εκ των ηθοποιών λαμβάνει τονικότητες τέτοιες που παραπέμπουν ευθέως στον Χίτλερ.

Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, συνεχίζοντας τον σκηνικό του διάλογο  ‒ή αλλιώς τη δια-παραστασιακότητα‒  με ευρωπαίους σκηνοθέτες και, κυρίως, με τον αποδεδειγμένα προτιμητέο του Καστελλούτσι, δημιουργεί , μέσω του ορατορίου του, έντονη αντιπαράθεση μεταξύ εικόνας και λόγου, επιτυγχάνοντας να αποδώσει σκηνικά το κείμενο της «Αποκάλυψης»  με εξαίρετη αισθητική, γεγονός που  ανάγει τον εκδικητικό, μισαλλόδοξο λόγο της σε ακόμη πιο θελκτικά επικίνδυνο. Μεταδίδοντας έτσι στον θεατή του ένα συναίσθημα αισθητικής οπτικής πληρότητας και ακουστικού αποτροπιασμού.

Ερμήνευσαν με ακρίβεια στην καθαρότητα και μουσικότητα του λόγου  οι ηθοποιοί: Αλεξία Καλτσίκη, Θανάσης Δόβρης, Σωτήρης Τσακομίδης, Μιλτιάδης Φιορέντζης, Μαριάννα Δημητρίου, Μάριος Παναγιώτου, Καλλιόπη Σίμου, Γιώργος Δικαίος, Ελένη Μολέσκη, Κλεοπάτρα Μάρκου ενώ ακόμη δέκα ηθοποιοί συμμετείχαν στις ιστορικές εικόνες -ταμπλώ βιβάν. Την παράσταση ανοίγει και κλείνει ένα παιδί με πάνω στη φανέλα του γραμμένα τα «χξς»:

«…ἀριθμὸς γὰρ ἀνθρώπου ἐστί· καὶ ὁ ἀριθμὸς αὐτοῦ χξς’».

Στο τέλος του έργου, οι πάντες βρίσκονται επί σκηνής, ως σε μια τεράστια παιδική χαρά. Καθώς,  ο Θεός είναι ένα μικρό παιδί που παίζει τον κόσμο στα ζάρια…

Οι φωτογραφίες της παράστασης είναι της Ελίνας Γιουνανλή.

*Καθηγητής Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών.

 

Απόψεις