Η καταιγιστική εξέλιξη της τεχνολογίας που χαρακτηρίζει από την ανατολή του τον 20ο αιώνα με δράση σ’ όλους τους τομείς συνοδεύτηκε από εκρηκτικές ανατροπές της διεθνούς σκηνής, με επίκεντρο την οικονομία, την πολιτική, και κατ’ ακολουθία τον πολιτισμό.
Με δύο παγκοσμίους πολέμους, την Οκτωβριανή Επανάσταση, τον ψυχρό πόλεμο και τις εμφύλιες συγκρούσεις, δημιουργήθηκε και εξακολουθεί μια πραγματικότητα που καλά κρατεί ώς τις μέρες μας, σ’ ένα αφομοιωμένο πληθυσμικό πλανγκτόν, των θαλάσσιων τώρα τάφων, με τον άνθρωπο να νιώθει εξαιρετικά ανίσχυρος να επεξεργαστεί τα της ζωής του και ν’ αντιδράσει σ’ ένα απρόσωπο πια κέντρο αποφάσεων ώστε να καθορίσει τη μοίρα του.
Αυτή η πραγματικότητα ωστόσο, δεν άφησε και δεν αφήνει ανεπηρέαστους τους ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, πραγματώνοντας τις πρώτες αντιδράσεις κινημάτων από την αρχή του αιώνα ν’ αφυπνίσουν μια συνείδηση πικρά και αόριστα κοιμισμένη.
Από τον ποιητικό σοσιαλιστικό ρεαλισμό, τον κυβισμό, τον κονστρουκτιβισμό, τον ιμπρεσσιονισμό, τον συμβολισμό, τον εξπρεσσιονισμό ώς τον ντανταϊσμό, τον φουτουρισμό και τα ρεύματα της αφηρημένης τέχνης με τις ψυχαναλυτικές θεωρίες γεννούν τον υπερρεαλισμό – ενυπάρχει άλλωστε στη λαϊκή κατά τόπους ποίηση – που επιδρά με τη γλώσσα και τις εικόνες του, ως εργαλεία τουλάχιστον, κινώντας καταλυτικά τη νεότερη δραματουργία.
Σ’ αυτό το άνυσμα, από την ποίηση και το ποιητικό γενικότερα στο δράμα, βλασταίνει ο πολυπρισματικός δημιουργός Federico García Lorca: Ο ποιητής, ο μουσικός, ο ζωγράφος, ο σκηνοθέτης, ο δραματουργός, κρατώντας ως προσθήκη στο μέγεθός του, τις νομικές του σπουδές.
Ο Λόρκα, συνεχιστής των μεγάλων ομοτέχνων του Calderon, Lope de Vega, Tirso de Molina, Cervantes και Gongora, έρχεται να περάσει την ποίηση στο θέατρο, έχοντας ακούσει τους Valéry, Claudel, Bergson, Aragon και γνωρίσει διάσημους Ισπανούς της εποχής του όπως τον Unamuno, και τον Ortega-y-Casset.
Συνδέεται με μια πλειάδα συγχρόνων του Ισπανών ποιητών: Machado, Jimenez, Moreno Villa, Pedro Salinas, Rafael Alberti, Jorge Guillen. Γνωρίζεται με τον Salvador Dalí, προσλαμβάνοντας τα της ζωγραφικής και τον κινηματογράφο από τον φίλο του Luis Bunuel στη σύσταση αυτής της υπερρεαλιστικής συντροφιάς που την επηρεάζει και επηρεάζεται απ’ αυτήν, ξεκινώντας τη θεατρική του πορεία που μαζί με την ποίηση και τον τραγικό θάνατό του – που πέρασε στο χώμα ανώνυμος και γυμνός – συνιστούν ίσως τον πιο αγαπημένο δημιουργό του αιώνα.
Από τα Μάγια της Πεταλούδας και τη Μαριάννα Πινέδα ώς το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα, το κατ’ εξοχήν δραματικό κείμενό του, δεν αφίσταται της ποίησης.
Θα τολμούσα να πω μιας ποίησης που την κάνει θέατρο, πέρα από το αμιγές ποιητικό του έργο: Το Βιβλίο ποιημάτων, τον Ποιητή στη Νέα Υόρκη, το Θρήνο για τον Ignacio Sánchez Mejías, και το τελευταίο του ποιητικό βιβλίο, το Ντιβάν του Ταμαρίτ.
Με τη θεώρηση του duende, αυτού του σκοτεινού κι ανεπεξέργαστου άλογου πάθους που κινείται ομόθυμα στη ζωή και στο θάνατο, διασυνδέει χωρίς ραφές την ποίηση με το θέατρο, διότι η ποίηση για το Λόρκα είναι το μυστήριο που συνέχει όλα τα πράγματα.
Η σύνθεση του πραγματικού με το συμβολικό και τα μελικά του μέρη είναι το βασικό χαρακτηριστικό της σκηνικής τέχνης του.
Τα ποίηματά του, οι ποιητικοί του μονόλογοι, σε μια στοιχειώδη διασπονδύλωση συνιστούν τη διαιώνιση αυτού του ποιητικού ζευγαριού ζωής και θανάτου, αφού στην τέχνη, αυτό που δεν πεθαίνει είναι πάντοτε το αρχαίο “κάλλος”, η ομορφιά.
Έχοντας τη χαρά να μεταφράσω τη βασική του τριλογία, να μεταφράσω και να ανεβάσω το Ματωμένο Γάμο και την τύχη να ανεβάσουν το Ματωμένο Γάμο και τη Γέρμα άλλοι άνθρωποι του θεάτρου, αναγκάστηκα να περάσω από τους ποιητικούς δολίχους και τις συμπληγάδες του Ανδαλουσιανού δραματουργού.
Να δω και να βαθύνω στο γράμμα και στο πνεύμα του δημιουργού, πολιορκώντας τον πυρήνα της ποιητικής του και τη βιογραφία των λέξεων στο γενικότερο οπλισμό του: στις μεταφορές, στις εικόνες, στους ρυθμούς και συνειρμούς, δοκιμάζοντας να μεταφέρω τα ειδικά μεγέθη που πλαγιάζουν κάτω απ’ το στίχο. Τις σιωπές, τις εξάρσεις και παύσεις, μ’ ένα κοίταγμα που γυμνώνει τα επιμέρους εθιμικά, προσεγγίζοντας το στόχο.
Τα σύμβολα και τη δυναμική τους, σ’ ένα έργο που επιμένει στο λαϊκό κύτταρο, φέροντας την άλω και τους χαρακτήρες της γης του.
Τις παραδόσεις, τον πρωτόγονο μύθο, τη σκληρότητα, το αίμα, το γέλιο, το κλάμα, και το μέγα πάθος του λαού του, με τις δυνάμεις της φύσης και το μυστικισμό της ζωής να επαναστατούν στην καταπίεση και στα δεδομένα ήθη της κοινωνίας του και όχι μόνο.
Να διαδώ τα σημάδια επιβολής της αναπότρεπτης μοίρας, τα πάθη, τ’ ανεκπλήρωτα και τον ανθρώπινο πόνο που έχει φωνήεντα που καμιά γραφή του δεν τα αποτυπώνει.
Να σταθώ και να νιώσω τη μελαγχολία, τα συρριστικά κίτρινα φύλλα του, θεωρώντας τα βασικά στοιχεία της ποιητικής του δημιουργίας στο βαθύτερο περιεχόμενό της.
Να προσπαθήσω να ερμηνεύσω, διότι ως κάποιο βαθμό, ερμηνεία είναι η μετάφραση ώστε να μεταφέρεις τη σκυτάλη από το χέρι του δημιουργού σ’ ένα σύγχρονο γλωσσικό πολιτικοκοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι, επιμένοντας στην ανθρώπινη επιθυμία που ζει, και ζει τους ήρωές του.
Το να μιλήσει κανείς για τον Λόρκα, το μέγεθος, τις παραμέτρους του έργου του, είναι εργασία άφατης μελέτης που εκφεύγει φυσικά ενός σημειώματος τιμής στη μνήμη του.
Απλώς, σε μια εποχή που μιλάει παράλογα η ζωή, που η ανθρωπότητα μετράει με φέρετρα τον πολιτισμό της, το παρηγορητικό κοίταγμα των κειμένων ενός τέτοιου δημιουργού που συνδέει αρτεσιανά το αρχαίο υπέδαφος με το νέο, το σύγχρονο, με χυμένη την ψυχή του στον άνθρωπο, δεν έχει παρά την έννοια και την αναγκαιότητα της αναπνοής.
*Ο Πάνος Κυπαρίσσης είναι Έλληνας ποιητής, σκηνοθέτης και εικαστικός.
