Στις αρχές Ιούλη 1943, οι Γερμανοί αποφάσισαν να αντικαταστήσουν με βουλγαρικά φασιστικά στρατεύματα, τα δικά τους στρατεύματα κατοχής και στην υπόλοιπη Μακεδονία.
Η χιτλερική διοίκηση, μπροστά στα προβλήματα που αντιμετώπιζε από τον Κόκκινο Στρατό στο Ανατολικό Μέτωπο, αποφάσισε να παραχωρήσει ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους φασίστες.
Στη ανακοίνωση των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής, έτσι όπως δημοσιεύτηκε στον Τύπο της εποχής, αναφερόταν:
«Δια στρατιωτικούς λόγους, οφειλομένους εις την γενικήν πολεμικήν κατάστασιν και εξαιτίας της πληγής των ανταρτών, κατέστη αναγκαία η ενίσχυσις των στρατευμάτων κατοχής εν Ελλάδι. Εν τω πλαισίω των μέτρων τούτων, την από στρατιωτικής απόψεως ασφάλειαν εις την περιοχήν ανατολικώς του ποταμού Αξιού – πλην της πόλεως Θεσσαλονίκης – ανέλαβον βουλγαρικά στρατεύματα».
Στις 7 Ιούλη ξεκινά η αντίσταση του λαού από τη Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες νέοι και πλήθη λαού ξεκίνησαν με διαδήλωση από την Αποστόλου Παύλου. Το ίδιο βράδυ στη Νεάπολη μιλούν, σε συγκέντρωση λαού και νεολαίας, στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, ξεσηκώνοντας την πόλη. Τις επόμενες μέρες, σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού. Στις 10 Ιούλη κηρύσσεται παλλαϊκή απεργία. Την ίδια μέρα ξεσηκώνεται το Κιλκίς. Στις 17 η Εδεσσα, τα Γιαννιτσά. Ολη η Μακεδονία, με πρωτοπόρους το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, δίνει τη μάχη ενάντια στο διαμελισμό της χώρας.
Τη μάχη αυτή, όμως, την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας, στις 22 Ιούλη 1943. Σε αυτή την πρωτοφανέρωτη μεγαλειώδη διαδήλωση, χιλιάδες λαού πλημμύρισαν το κέντρο της πρωτεύουσας.
Μόλις έγινε γνωστή η απόφαση των χιτλερικών, σηκώθηκε ισχυρό κύμα αγανάκτησης σε όλη τη χώρα.
Στις 8 Ιούλη, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ κάλεσε το λαό σε «συναγερμό για τη σωτηρία του λαού της Μακεδονίας και της Θράκης από τα νύχια των αιμοβόρων εισβολέων, που καταπατούν τα καθαγιασμένα χώματα των πλουσιότερων και ομορφότερων Ελληνικών περιφερειών…» Η προκήρυξη του ΕΑΜ κατέληγε ως εξής: «Θάνατος στους Βούλγαρους εισβολείς. Κάτω οι τύραννοι χιτλεροφασίστες. Ζήτω η Ελληνική Μακεδονία και ο Μακεδονικός λαός. Ζήτω η Ελλάδα μας. Η Κ.Ε. του ΕΑΜ».
Απόφαση με παρόμοιο περιεχόμενο κυκλοφόρησε και η ΚΕ του ΕΛΑΣ.
Ειδικότερα, στην προκήρυξη του ΕΑΜ, σημειωνόταν: «Η Μακεδονία ολόκληρη παραδόθηκε στη βουλγαρική θηριωδία. Η απειλή, που το ΕΑΜ είχε υποδείξει από καιρό και είχε καλέσει τον ελληνικό λαό ν’ αγωνιστή για την αποτροπή της, αποτελεί σήμερα πραγματικότητα. Μια βουλγαρική στρατιά αναπτύσσεται ανατολικά του Αξιού. Εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες – το τρίτο του ελληνικού πληθυσμού – χωρικοί και αστοί σ’ αυτή τη γωνιά της ελληνικής γης, ποτισμένη με αίμα, απειλούνται με εξόντωση. Οι βουλγαρικές συμμορίες θα επιπέσουν τώρα κατά των ανυπεράσπιστων πληθυσμών. Οι διωγμοί, οι δηλώσεις, οι ομαδικές σφαγές, θα επεκταθούν σε ολόκληρη τη Μακεδονία.
Η εθνική τραγωδία αποκορυφώνεται. Τρέμοντας την ανάπτυξη του ανταρτικού κινήματος, το χιτλεροφασιστικό κτήνος, μη διαθέτοντας δυνάμεις αρκετές για να το αντιμετωπίσει, εξαπολύει στην Ελλάδα τις βουλγαρικές ορδές, παραδίδει τώρα ολόκληρη τη Μακεδονία στα εξοντωτικά σχέδια ενός κτηνώδους ιμπεριαλισμού. Και η προδοτική ψευτοκυβέρνηση – όπως το έχουμε προβλέψει – αδιαμαρτύρητα τον αποδέχεται τον διαμελισμό των εθνικών εδαφών, αναγνωρίζει και νομιμοποιεί την επέκτασή του και πιστό όργανο των επιδρομέων, ενισχύει τα σχέδιά τους (…)
Το ΕΑΜ, ο ζωντανός, παλλαϊκός εθνικοαπελευθερωτικός οργανισμός, καλεί όλον το λαό στον αγώνα κι απλώνει το χέρι σε όλα τα κόμματα, τις λαϊκές και τις απελευθερωτικές οργανώσεις για μια συντονισμένη δράση.
–Ζήτω η ελληνική Μακεδονία και Θράκη!
–Ζήτω ο Ανταρτοπόλεμος!
–Ζήτω η Λευτεριά!».
Η αρχή των κινητοποιήσεων έγινε στη Μακεδονία, στη Θεσσαλονίκη στις 10 Ιούλη. Με την καθοδήγηση του ΕΑΜ, συγκροτήθηκαν συλλαλητήρια με συμμετοχή χιλιάδων πατριωτών στις πόλεις Κιλκίς, Εδεσσα, Βέροια, Γιαννιτσά, Κοζάνη, Βόλο, Καρδίτσα, κ.α.
Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων αποτέλεσε η μάχη που έδωσε ο αθηναϊκός λαός στις 22 Ιούλη 1943.
Το πρωί της 22 Ιούλη, στην Αθήνα είχε σταματήσει κάθε κίνηση. Οι εργάτες είχαν κατέβει σε απεργία. Τα δημόσια γραφεία και τα καταστήματα έκλεισαν και στους έρημους δρόμους κυκλοφορούσαν περίπολοι στρατευμάτων κατοχής και Ελλήνων αστυνομικών. Σε επίκαιρα σημεία της πρωτεύουσας, οι Γερμανοϊταλοί είχαν στήσει πολυβόλα. Οι ξένοι κατακτητές και οι λακέδες τους είχαν πάρει όλα τα μέτρα για να εμποδίσουν τις εκδηλώσεις του λαού.
Αλλά κατά τις 10 το πρωί οι δρόμοι άρχιζαν να ζωντανεύουν. Οι Αθηναίοι κατέφθασαν στους προκαθορισμένους χώρους των συγκεντρώσεων. Οι Πλατείες στα Εξάρχεια και στου Ψυρρή, στο Κολωνάκι, στο Μοναστηράκι, η Πλατεία Λαυρίου, η Ομόνοια και άλλα κεντρικά σημεία της πρωτεύουσας πλημμύρισαν από χιλιάδες πατριώτες. Με ξεδιπλωμένες ελληνικές σημαίες και πλακάτ, οι μάζες του λαού προχώρησαν προς το κέντρο, ενώ χιλιάδες προκηρύξεις γέμισαν τους δρόμους: «Οχι επέκταση», «Εξω οι Βούλγαροι φασίστες από την ελληνική Μακεδονία – Θράκη», «Κάτω οι προδότες». Τα συνθήματα αυτά αντήχησαν σ’ όλους τους δρόμους της πρωτεύουσας.
«Έξι ώρες οι Γερμανοί ούρλιαζαν από λύσσα, γιατί δεν μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι ήταν δυνατόν να κινηθεί ένας τεράστιος όγκος 400 χιλιάδων ανθρώπων με τέτοιο συντονισμό και ακρίβεια.
Έξι ώρες, μάτωναν οι δρόμοι της Αθήνας, από το αίμα των καλύτερων παιδιών της», αφηγείται ο Μίνως Σταυρίδης, αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων της μεγαλειώδους διαδήλωσης, στις 22 Ιουλίου 1943, στην Αθήνα στο ντοκιμαντέρ του Αντώνη Βογιάζου «Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», το 1985.
Εκείνη την ημέρα κατέκλυσε το κέντρο της Αθήνας η μαζικότερη διαδήλωση της κατοχής.
Τα γερμανικά τανκς επιχείρησαν χωρίς επιτυχία να διαλύσουν τις φάλαγγες των διαδηλωτών. Ακολούθησαν σκληρές συγκρούσεις.
Με το μέτωπο της διαδήλωσης να κοιτά προς την κατεύθυνση του Συντάγματος στην Πανεπιστημίου, στο ύψος του Οφθαλμιατρείου, οι Γερμανοί με δύο τουλάχιστον κυνηγούς αρμάτων StuG III πετάγονται από την Ομήρου (Ιπποκράτους κατ΄ άλλες πηγές κάτι που σημαίνει πως η κεφαλή της πορείας ήταν χαμηλότερα) επιχειρώντας να κλείσουν τον δρόμο στους διαδηλωτές.
Ενας σημαιοφόρος ΕΠΟΝίτης δέχθηκε κατάστηθα την πρώτη ριπή. Ηταν ο φοιτητής του Πολυτεχνείου, ο 21χρονος Θώμης Χατζηθωμάς. Μια κοπέλα ορμά, αρπάζει και σηκώνει τη σημαία από τον πεσμένο σημαιοφόρο και την ανεμίζει μπροστά απ’ το τανκ. Μια ριπή τη ρίχνει κάτω νεκρή. Και οι ερπύστριες περνούνε πάνω απ’ το άψυχο κορμί της. Ηταν 17χρονη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας η Παναγιώτα Σταθοπούλου.
Μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα ορμά στο τανκ, σκαρφαλώνει και χτυπά τον τανκίστα στο πρόσωπο με το παπούτσι της. Μια σφαίρα, τη ρίχνει κι αυτή νεκρή. Ηταν η 19χρονη Κούλα Λίλη, φοιτήτρια κι αυτή της Γαλλικής Ακαδημίας.
Στην οδό Αμερικής η 23χρονη ΕΠΟΝίτισα, η υφαντουργίνα Ολγα Μπακόλα ανέβηκε στο τανκ προσπαθώντας να πάρει το όπλο του Γερμανού. Δέχτηκε στο κορμί της έναν καταιγισμό από σφαίρες, τραυματίστηκε βαριά και άφησε την τελευταία της πνοή, μετά από 5 μέρες, στο νοσοκομείο.
Και δεν ήταν οι μόνοι. Στις συγκρούσεις σκοτώθηκαν 30 διαδηλωτές, ανάμεσά τους η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η Κούλα Λίλη, ο Κ. Δουκάκης, ξυλουργός, η υφαντουργός Ολγα Μπακόλα, η φοιτήτρια Ε. Αντωνιάδη, ο Ιωάννης Κατσαρός, ο Μ. Καλοζύμης, ο Θωμάς Χατζηθωμάς, σπουδαστής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ, ο Θανάσης Τεριακής, σπουδαστής του Τμήματος Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων ΕΜΠ ο Β. Στεφανιώτης, ο Αλέξανδρος Δεσύπρης, εφαρμοστής, ο Χρήστος Κοντός, επιπλοποιός και ο ανάπηρος του ελληνοϊταλικού πολέμου και μέλος του ΕΑΜ Αναπήρων Αντώνης Παπασταυράκης κ.ά.
Τραυματίστηκαν 200 διαδηλωτές και συνελήφθησαν 500. Πολλοί από αυτούς καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές.
Οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες που έπεσαν σ’ αυτή τη μάχη έφτασαν τους 22. Ομως η επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σ’ ολόκληρη τη Μακεδονία ματαιώθηκε!
