Από τη μια άκρη ως την άλλη η ευαίσθητη αυτή περιοχή του πλανήτη που ονομάζουμε Μέση Ανατολή, βρίσκεται σήμερα στο κέντρο σημαντικών και επικίνδυνων εξελίξεων. Ο τρόμος, ο θάνατος, το μίσος, η αδικία, η αγανάκτηση και ο θυμός είναι οι καθημερινοί σύντροφοι κάθε σπιτιού από το Μαρόκο και την Αλγερία μέχρι το Ιράκ.
Το αίμα ρέει αφθονότερο από το έτσι κι αλλιώς λιγοστό νερό, συναγωνιζόμενο σε ποσότητα τον καταραμένο πλούτο της γης τους, τα ενεργειακά αποθέματα, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τους δρόμους μεταφοράς τους. Εκρηκτική ανεργία, απίστευτη φτώχεια και πείνα, εκτεταμένη διαφθορά, ανυπαρξία πολιτικών, δημοκρατικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών, από τη μια μεριά, πυροδοτεί λαϊκές αντιδράσεις και, από την άλλη, οι λαοί της περιοχής βρίσκονται αντιμέτωποι με αιματηρές επιθέσεις από την αστυνομία και το στρατό των κυβερνήσεών τους και με τις φονικές και βάρβαρες στρατιωτικές επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων, που με διάφορα προσχήματα, προωθούν τα γεωστρατηγικά τους σχέδια, διαγκωνιζόμενοι μεταξύ τους, πότε στηρίζοντας και πότε ανατρέποντας τα καθεστώτα της περιοχής, δείχνοντας τα δόντια τους ο ένας στον άλλο.
Η ανάγκη επέκτασης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μεγάλων οικονομικών ομίλων των ΗΠΑ και κρατών – μελών της ΕΕ, για την απόκτηση γεωστρατηγικού πλεονεκτήματος στον ανταγωνισμό με τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία, την Νότια Αφρική, σαν απάντηση στην παγκόσμια οικονομική κρίση, εγκυμονούν τεράστιους κινδύνους για την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή. Από κοντά ντόπιες αντιδραστικές δυνάμεις όπως η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία, το Ισραήλ, προκειμένου να πάρουν μέρος στο μοίρασμα της λείας, βιάζονται να δημιουργήσουν τετελεσμένα γεγονότα, κλείνοντας εκκρεμότητες, ανοίγοντας νέα ζητήματα και διεκδικώντας αύξηση της επιρροής τους, παραπέρα διείσδυση και έλεγχο στις οικονομίες των χωρών της περιοχής.
Με τον όρο «Μέση Ανατολή», συνήθως, εννοούμε τα κράτη:
Αίγυπτος, Παλαιστίνη, Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος, Συρία, Κύπρος, Σαουδική Αραβία, Υεμένη, Ομάν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κατάρ, Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ιράκ και Ιράν.
Η «Νέα Μέση Ανατολή» ή «Ευρύτερη Μέση Ανατολή», όρος που χρησιμοποίησε τον Νοέμβρη του 2003, σε ομιλία του, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζ. Μπους, μιλώντας για σχέδια «ανασυγκρότησης» της ευρύτερης περιοχής, εισήχθη από την αμερικανική κυβέρνηση στη σύνοδο κορυφής της G8 του 2004, περιλαμβάνει κυρίως μουσουλμανικές χώρες της περιοχής, εκτός από τις παραπάνω: Μαρόκο, Μαυριτανία, Τυνησία, Λιβύη, Τζιμπουτί, Σουδάν, Νότιο Σουδάν, Σομαλία, Πακιστάν και Αφγανιστάν.
Η ιστορία της Μέσης Ανατολής, από τις αρχές του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα, δεν είναι παρά η ιστορία των ανταγωνισμών και των επεμβάσεων των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή. Η Οθωμανική αυτοκρατορία στο ζενίθ της ακμής της, εκτεινόταν από τις στέπες της Ουκρανίας μέχρι τη νότια Αίγυπτο και από τον ποταμό Δούναβη μέχρι τον Περσικό κόλπο, ενώ οι σημαντικότερες οδοί του διεθνούς εμπορίου στη Μεσόγειο, την Ερυθρά θάλασσα και προς τον Ινδικό Ωκεανό ήταν κάτω από τον απόλυτο έλεγχό της. Από τα μέσα του 17ου αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία μπαίνει σε φάση παρακμής. Αλλεπάλληλες κρίσεις μαστίζουν τη «γερασμένη» οικονομία της. Η φεουδαρχία ολοκληρώνει τον κύκλο της. Στην κεντρική Ευρώπη αναδύονται νέες μεγάλες και ισχυρές Δυνάμεις. Η αστική τάξη μετά από επαναστατικές διαδικασίες δημιουργεί νέα, ιδιαίτερα αναπτυγμένα κράτη, διψασμένα για νέα εδάφη, καινούργιες αγορές και ανοιχτούς εμπορικούς δρόμους. Για πρώτη φορά τα μεγάλα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπης είναι αυτά που απειλούν την εδαφική ακεραιότητα της παρακμασμένης αυτοκρατορίας. Για τους επόμενους δύο αιώνες ο ιμπεριαλισμός επιδιώκει πότε τον διαμελισμό και πότε την ισχυροποίηση της εξασθενημένης αυτοκρατορίας, μέσα στα πλαίσια των σφοδρών ανταγωνισμών που αναπτύσσονται ανάμεσα στους κύριους εκπροσώπους του.
Οι «Μεγάλες Δυνάμεις» διαιρούν και… βασιλεύουν
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η νέα «μοιρασιά» της Μέσης Ανατολής
Ο νέος χάρτης μετά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο
Εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις
Νέα δεδομένα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης – Σύνορα φτιαγμένα από αίμα – Ο ρόλος του Ισραήλ
Πηγές του αφιερώματος: «H Μέση Ανατολή – Διεθνείς σχέσεις και πολιτική ανάπτυξη», Αλέξανδρος Κούτσης (εκδόσεις Παπαδήμα), Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία» (εκδόσεις Μέλισσα), Εφημερίδες «Ριζοσπάστης», «Καθημερινή, «Βήμα».
Τα κείμενα του φακέλου «Μέση Ανατολή: Οταν πέφτουν οι μάσκες» έγραψε ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΕΝΕΖΑΚΗΣ – Επιμέλεια: Γεράσιμος Χολέβας.