Η Ασπασία Παπαθανασίου, έφυγε από την ζωή, πλήρης ημερών, σε ηλικία 102 χρόνων, στις 8 Ιούνη 2020. Η μεγάλη τραγωδός ταύτισε την θεατρική της πορεία με το αρχαίο δράμα, τόσο ως ηθοποιός, όσο και με τα γραπτά και τα κείμενά της.
Με μοναδική προσήλωση, ακάματη και εφ’ όρου ζωής ασκούμενη, υπηρέτησε το πνεύμα, το ήθος, τη ρυθμοποιία του τραγικού λόγου, αποδεικνύοντας τη μεγάλη τέχνη και πνευματικότητά της.
Τιμήθηκε με διεθνή βραβεία, σφράγισε με την υποκριτική της τη σύγχρονη ερμηνεία του αρχαίου δράματος. Μήδεια στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, Ηλέκτρα και Αντιγόνη στις τραγωδίες του Σοφοκλή, Κλυταιμνήστρα στην Ορέστεια του Αισχύλου, ερμηνείες που έδωσαν μια ξεχωριστή διάσταση στην αρχαία τραγωδία, μια διάσταση που δεν περιορίστηκε στα σύνορα της χώρας μας, αλλά “απλώθηκε” και “άγγιξε”, όλο σχεδόν τον εκτός Ελλάδας κόσμο.
Γεννημένη στην Αμφισσα, το 1918, τέλειωσε τη δραματική σχολή του Εθνικού το 1940, με δασκάλους τον Δημήτρη Ροντήρη και τον Αιμίλιο Βεάκη. Πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο το 1941 με τους θιάσους της Μαρίκας Κοτοπούλη και της Κατερίνας.
Το 1941 περνάει στο ΕΑΜ. Από το 1942 όμως, εγκαταλείπει το θέατρο, εντάσσεται ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και περνάει στο ΚΚΕ. Στις αρχές του 1944 η Ασπασία στέλνεται στις Ανατολικές Συνοικίες με το όνομα «Ελένη» και αναλαμβάνει Γραμματέας της Οργάνωσης Κουπονιών (Ιλίσια). Από τις πρώτες μέρες η φωνή της «Ελένης», μαζί με τις φωνές και των άλλων ΕΠΟΝιτισσών, ακούγεται στις περιοχές των Ιλισίων και της Καισαριανής, μέσα από το «χωνί» της ΕΠΟΝ. Παίρνει μέρος στην οργάνωση της πρώτης μάχης του ΕΛΑΣ της Αθήνας, στις 5 Απρίλη για τους 5 Κρεμασμένους στα Ιλίσια, και είναι δραστήρια παρούσα σε όλες τις μάχες που ακολούθησαν για την υπεράσπιση των Ανατολικών Συνοικιών. Όταν οι Γερμανοί και οι ταγματασφαλίτες αρχίζουν να ψάχνουν την «μελαχρινή Ελένη», η Οργάνωση την στέλνει στο Τάγμα του ΕΛΑΣ στο Γκύζη της Αθήνας και αναλαμβάνει Ταγματάρχης με το όνομα «Νίκη».
Πιάνεται δύο φορές από τις ιταλικές αρχές κατοχής και μετά την απελευθέρωση, υπήρξε ιδρυτικό μέλος του “Λαϊκού θεάτρου”, που ίδρυσε ομάδα ηθοποιών της Αντίστασης (Αλέκα Παΐζη, Ασπασία Παπαθανασίου, Αλέξης Δαμιανός, Τάσος Ζαχαρίας κ.ά με επικεφαλής τον Σεβαστίκογλου). Το πρώτο και τελευταίο έργο ήταν το «1941-1944» του Λυδάκη. Το θέατρο έκλεισε βίαια και διαλύθηκε ο θίασος με την έναρξη των «Δεκεμβριανών».
Η ένταξή της στην Αριστερά και η συμμετοχή της στην Αντίσταση, θα γίνουν αιτία τα επόμενα χρόνια ν’ αντιμετωπίσει “αποκλεισμούς” στην καλλιτεχνική της πορεία.
Στη συνέχεια δημιουργείται ο θίασος των «Ενωμένων καλλιτεχνών» (1945-1946), με δύο κλιμάκια. Στο ένα με σκηνοθέτη τον Γιαννούλη Σαραντίδη συμμετέχουν οι ηθοποιοί Αιμίλιος Βεάκης, Αντώνης Γιαννίδης, Μιράντα Μυράτ, Γιώργος Γληνός, Θόδωρος Μορίδης, κ.ά. Στο άλλο κλιμάκιο συμμετέχουν οι Αλέκα Παΐζη, Ασπασία Παπαθανασίου, Αλέξης Δαμιανός, Τίτος Βανδής, Λυκούργος Καλλέργης, Δήμος Σταρένιος, Νάσος Κεδράκας κ.ά., με σκηνοθέτη πάντα τον Γιώργο Σεβαστίκογλου.
Πρώτος μεγάλος σταθμός στην καλλιτεχνική της δημιουργία, ήταν η ένταξή της ως ιδρυτικό μέλος, το 1957, στο “Πειραϊκό θέατρο” του Δημήτρη Ροντήρη.
Στο Δημοτικό Πειραιώς, μεταξύ άλλων θα παίξει την Ατόσσα στους “Πέρσες” του Αισχύλου και τη Λουίζα Μίλερ στο έργο του Σίλερ. Στα χρόνια 1959 – 1967, ακολούθησε το “Πειραϊκό” στις περιοδείες του σε όλο τον κόσμο. Συνολικά έπαιξε σε 35 χώρες και δέχτηκε εγκωμιαστικές κριτικές για τις ερμηνείες της. Το διάστημα αυτό, της απονέμονται βραβεία, όπως το πρώτο διεθνές βραβείο ηθοποιίας στο Φεστιβάλ των Εθνών στο Παρίσι (1960 για την «Ηλέκτρα»), το Χρυσό Μετάλλιο του Δήμου Αθηναίων (1962), το Αργυρό Μετάλλιο της Διεθνούς Θεατρικής Επιτροπής του Παλέρμο (καλύτερη Ευρωπαία ηθοποιός για το 1963 και της απονέμει το μετάλλιο “Paladino d’ argento”), το Βραβείο Μαρίκας Κοτοπούλη (1964).
Το στρατιωτικό απριλιανό πραξικόπημα, βρίσκει την Ασπασία Παπαθανασίου σε περιοδεία της στην τότε Σοβιετική Ενωση. Ιδιαίτερη στιγμή στην πορεία της στάθηκαν οι παρουσιάσεις αρχαίας τραγωδίας σε Μόσχα, Κίεβο, Τιφλίδα, Τόκιο και Λονδίνο με ξένο θίασο όπου καθένας παίζει στη δική του γλώσσα, για τις οποίες απέσπασε διθυραμβικές κριτικές.
Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, αυτοεξορίζεται και αποφασίζει να μείνει στο Λονδίνο. Ολα τα χρόνια της Χούντας, παίρνει ενεργό μέρος στις αντιδικτατορικές δραστηριότητες. Το Σεπτέμβρη του 1969, δίνει μια σειρά παραστάσεων για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Μπερλιόζ, με τους “Τρώες”. Μετά από πρόσκληση της Οπερας του Κόβεν Γκάρντεν, θα ερμηνεύσει το ρόλο της Ανδρομάχης.
Στην Ελλάδα γύρισε το 1975. Αφοσιώνεται στην εκπολιτιστική και θεατρική αποκέντρωση και ιδρύει ένα μη κερδοσκοπικό φορέα με την επωνυμία “Πνευματική και καλλιτεχνική εταιρία “Δεσμοί” και μετέπειτα (1991), το Κέντρο Αρχαίου Δράματος, με στόχο την προαγωγή της θεωρητικής μελέτης και της έρευνας του αρχαίου δράματος.
Τελευταία εμφάνισή της στον «Οιδίποδα Τύραννο» με μορφή θεατρικού αναλογίου «ανάγνωση» – ερμηνεία (στο «Σχολείον», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών) το 2009, δίνοντας παραστάσεις στην Αθήνα και στην επαρχία.
Επιστέγασμα της μεγάλης προσφοράς της στο χώρο και στην “τέχνη” του θεάτρου και της τραγωδίας, ήταν μία ακόμη διεθνής αναγνώριση και βράβευση. Η γαλλική κυβέρνηση το 1991, της απονέμει μεγάλη τιμητική διάκριση, ανακηρύσσοντάς την “Officier”, της τάξεως των Τεχνών και των Γραμμάτων.
Ακαταπόνητη, η Ασπασία Παπαθανασίου δώρισε, σε ηλικία 101 ετών, στον Πολιτισμό το βιβλίο της «Αρχαίες τραγωδίες, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης».
