Του Βαγγέλη Θεοδώρου
«Tρελάθηκαν στην Σανγκάη από το λοκντάουν – Οι κάτοικοι ουρλιάζουν από τα παράθυρα», «Απόγνωση για το νέο lockdown στη Σανγκάη: Κάτοικοι ουρλιάζουν από τα παράθυρα» και πολλοί ακόμη τίτλοι τόσο ελληνικών όσο και ξένων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, που μας περιγράφουν τόσο εύκολα και απλά το αίτιο («απόγνωση για το νέο lockdown») και το αιτιατό («οι κάτοικοι ουρλιάζουν από τα παράθυρα»), που συμβαίνει στην περίπτωση της Σαγκάης.
Κανείς από αυτούς βέβαια δεν αναρωτήθηκε για ποιο λόγο οι κάτοικοι της Σανγκάης (εάν το βίντεο είναι πράγματι τραβηγμένο εκεί, κατά την τωρινή περίοδο) ουρλιάζουν. Δεν αναρωτήθηκαν εάν έχει υπάρξει κάτι αντίστοιχο στο παρελθόν. Γιατί εάν είχαν αναρωτηθεί, θα συνειδητοποιούσαν ότι περίπου πριν δύο χρόνια, ένα παρόμοιο βίντεο είχε κάνει τον γύρο του διαδικτύου, αυτή τη φορά από τη Γουχάν και πάλι δημοσιευμένο στο twitter. Τότε, ειδήσεις με τίτλους όπως «οι κάτοικοι της Γουχάν ουρλιάζουν και ζητούν βοήθεια για να σωθούν», «Γουχάν: Οι κάτοικοι ουρλιάζουν σε απόγνωση λόγω του lockdown», διασπείρονταν στο διαδίκτυο.
Εν τέλει βέβαια, αποδείχθηκε πως οι κάτοικοι της Γουχάν φώναζαν για να εξυψώσουν το ηθικό των συνανθρώπων τους που βρίσκονταν στους γύρω ουρανοξύστες.
Ας υποθέσουμε όμως ότι πράγματι, τα ΜΜΕ δεν αναρωτήθηκαν για ποιον λόγο οι Κινέζοι ουρλιάζουν. Δεν αναρωτήθηκαν όμως ούτε για το γεγονός πως μια σειρά από δυτικά ΜΜΕ που δεν δύναται να κατηγορηθούν ως «φιλοκινεζικά» (ενδεικτικά, TIME: https://time.com/6139772/china-zero-covid-policy/ , Economist: https://www.economist.com/china/2021/10/16/how-long-can-chinas-zero-covid-policy-last), εδώ και καιρό αναφέρουν πως οι αυστηρές πολιτικές της κινεζικής κυβέρνησης χαίρουν σημαντικής αποδοχής και υποστήριξης (που μεταφράζεται σε σημαντική συμμόρφωση) από τους κινέζους πολίτες;
Ούτε αναρωτήθηκαν για τις νόρμες των κινέζων, στις οποίες ο σεβασμός στις αποφάσεις της εξουσίας (ο οποίος, όπως σημειώνει ο Michael Harris Bond, καθηγητής ψυχολογίας και βαθύς γνώστης – ερευνητής της «κινεζικής ψυχολογίας», προέρχεται από τον σημαντικότατο αντίκτυπο του Κομφουκιανού έργου, το οποίο δίνει έμφαση στις υποχρεώσεις και τον σεβασμό προς την οικογένεια), διαδραματίζει μείζονα ρόλο για τον τρόπο που ερμηνεύουν τα όσα τεκταίνονται γύρω τους;
Δεν αναρωτήθηκαν λοιπόν. Μήπως βέβαια από την άλλη συλλογίστηκαν ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ειδήσεων που έχουν κυκλοφορήσει κατά τη διάρκεια της πανδημίας και έχουν καταρριφθεί ως «μύθοι» από το έγκυρο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων αφορούν την Κίνα;
Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το εξής: Ένας χρήστης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης της Κίνας, ανήρτησε ένα σατιρικό βίντεο, στο οποίο ένας «δημοσιογράφος» του CNΝ ρωτά στα μανδαρινικά, έναν Κινέζο που κάθεται στο πεζοδρόμιο: «Γιατί πίνεις μόνος;»
Ο Κινέζος του απαντά πως «μόλις τελείωσα το φαγητό μου και απλώς κάθομαι, σκρολάροντας στο κινητό μου». Τότε, ο δημοσιογράφος γυρνά προς την κάμερα στα αγγλικά και λέει «Χριστέ μου. Αυτός ο άνθρωπος μόλις μου είπε ότι έχουν πάρει μακριά την οικογένεια του επειδή είναι άρρωστος ο αδερφός του, και πλέον είναι εντελώς ανήμπορος. Το μόνο πράγμα που μπορεί να κάνει, είναι να πίνει… Λυπάμαι για αυτόν».
Το εν λόγω βίντεο (του οποίου οι συμμετέχοντες ήταν απλά «ηθοποιοί»), δημοσιεύτηκε, ακριβώς για να επισημάνει την υστερική στάση που διατηρούν τα δυτικά ΜΜΕ απέναντι σε όσα συμβαίνουν στην Κίνα. Παρ’ όλα αυτά όμως, έγινε viral για τον ακριβώς αντίθετο λόγο: ΜΜΕ και κανάλια του Youtube, απομόνωσαν τις δηλώσεις του «δημοσιογράφου» στα αγγλικά, για να καταδείξουν την «δυστοπική πραγματικότητα» της Κίνας.
Ας επιστρέψουμε όμως στους ανθρώπους που ουρλιάζουν στη Σαγκάη. Αφού τα διεθνή και ελληνικά ΜΜΕ δεν αναρωτήθηκαν όλα τα παραπάνω, εγώ θα «αμαρτήσω» και θα αναρωτηθώ… έχουν αντιληφθεί τον ρόλο τους τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μέσα σε μια εποχή που η Κίνα αναδεικνύεται ακόμη περισσότερο ως υπερδύναμη στο παγκόσμιο στερέωμα (με την ΕΕ ακόμη και κατά τον πόλεμο της Ουκρανίας, να μη δείχνει ότι θέλει να διακόψει τις σημαντικές εμπορικές σχέσεις που έχει με την Κίνα, που είναι ο κορυφαίος εμπορικός της εταίρος για το 2020);
Εάν λοιπόν ο ρόλος τους, συνδέεται ή ταυτίζεται με διάφορα συμφέροντα που υποβόσκουν και επιθυμούν να απεικονίσουν τους Κινέζους με έναν συγκεκριμένο στερεοτυπικό τρόπο, εντελώς μακριά από την πραγματικότητα, προφανώς γνωρίζουμε που θα οδηγήσει αυτό σε μια χρονική περίοδο που ο ρατσισμός απέναντι στους Ασιάτες και δη τους Κινέζους, επιδεινώνεται. Εάν από την άλλη, απλώς «χάνονται στη μετάφραση», καλό είναι να έχουμε κατά νου, μερικά ευρήματα της Κοινωνικής Ψυχολογίας των ΜΜΕ…
Πως δηλαδή, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται μια είδηση, μια πληροφορία, είναι εξαιρετικής σημασίας για την επίδραση των ΜΜΕ στον τρόπο με τον οποίο που ερμηνεύουμε τον Κόσμο: Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται μια είδηση , «παρέχει μια συνεκτική και οργανωμένη δομή» στο πώς οι πολίτες θα ερμηνεύσουν μια πληροφορία, γράφουν ο Claes de Vreese και οι συνεργάτες του, το 2011 στο άρθρο τους “(In)direct Framing Effects: The Effects of News Media Framing on Public Support for Turkish Membership in the European Union”.
Μιας λοιπόν και ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναζητεί πρωτίστως την συνεκτικότητα και τείνει να αδιαφορεί για την ορθολογικότητα ενός συνόλου πληροφοριών στο οποίο εκτίθεται, όπως δείχνει ο Daniel Kahneman στο βιβλίο του, «Σκέψη, αργή και γρήγορη», γίνεται αντιληπτό πώς η «συνεκτική και οργανωμένη δομή» που μας παρέχουν τα Μέσα, αποτελεί μια «εύπεπτη τροφή» για τον εγκέφαλο μας, ο οποίος θα την δεχθεί ως «εξωτερική πραγματικότητα», εκτός εάν έχει σοβαρό κίνητρο να κάνει το αντίθετο.
Ο πολυβραβευμένος πολιτικός επιστήμονας, Murray Edelman, το 1993, στο άρθρο του “Contestable categories and public opinion”, έγραφε πώς «ο κοινωνικός κόσμος είναι ένα ‘καλειδοσκόπιο’ πιθανών πραγματικοτήτων και η καθεμία από αυτές, μπορεί να προκύψει μέσα από την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζονται». Όταν λοιπόν μια «κοινωνική πραγματικότητα» παρουσιάζεται ξανά και ξανά, ο εγκέφαλος μας «βολεύεται» σε αυτήν και τείνει να τη θεωρεί «πραγματική πραγματικότητα».
Φανταστείτε λοιπόν η «πραγματική πραγματικότητα» για εμάς να προκύπτει από ψεύτικες ειδήσεις. Για μία χώρα με τον πληθυσμό, τον πολιτισμό και τον ρόλο που έχει η Κίνα στο σημερινό παγκόσμιο σύστημα. Θα μου πείτε, εδώ οι New York Times, είχαν βαφτίσει «αντάρτες» τους άμαχους του Βιετνάμ για να δικαιολογήσουν τις εξοντωτικές επιθέσεις του αμερικανικού στρατού εναντίον τους, εδώ θα κολλήσουμε;
