Tο Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ επισημαίνει προβλήματα στη δράση της ΙΙ Μεραρχίας του τακτικού ΕΛΑΣ Αττικοβοιωτίας στη Σωτηρία, στο Γουδί και στα Κουπόνια προς Καισαριανή.
« Αλλά και η ΑΠ 120 Διαταγή προς τη ΙΙ Μεραρχία δεν εκτελέστηκε. Το 34ο ( σ.σ.: Σύνταγμα) δεν ήταν σε θέση ύστερα από το σοκ που είχε πάθει (σ.σ: Στη Σωτηρία και το Γουδί). Το 7ον και το 6ο (σ.σ.: Σύνταγμα Κορίνθου με διοικητή τον ταγματάρχη του τακτικού στρατού Μανώλη Βαζαίο και καπετάνιο τον Παντελή Λάσκο- Πελοπίδα) δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν προς Κουπόνια. Παρουσιάστηκε και γκρίνια μεταξύ της διοίκησης του 34ου και της διοίκησης της Μεραρχίας. Θέλουν ν’ αφαιρέσουν τη διοίκηση του Συν/τος από το Δαλιάνη ( σ.σ μόνιμος αντισυνταγματάρχης Χρήστος Δαλιάνης). Μ’ επέμβαση όμως της ΚΕ του ΕΛΑΣ έμεινε στη θέση του…». ( Σπύρου Κωτσάκη ( Νέστορα) καπετάνιου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ « Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα» , σ. 112, 113, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986).
Στην οδό Βουλιαγμένης ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τις φυλακές των παραπηγμάτων. Στου Μακρυγιάννη οι Εγγλέζοι με τανκς πιέζουν ισχυρά τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ χτυπώντας και από την Ακρόπολη. Ρητή απαγόρευση του Α΄ Σώματος Στρατού στα τμήματα του ΕΛΑΣ ν’ απαντήσουν στα πυρά από την Ακρόπολη, για να μην πάθουν ζημιές τα μνημεία. Νέα αποτυχημένη επίθεση της Ορεινής Ταξιαρχίας στην Καισαριανή. Στον Πειραιά συνεχίζονται οι βομβαρδισμοί από βρετανικά πολεμικά σκάφη.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ- ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
Τσώρτσιλ: «… διέταξα τον στρατηγόν Σκόμπυ όπως εκδιώξη τας συμμορίας του ΕΛΑΣ αίτινες ελυμαίνοντο την πρωτεύουσαν».
Στις 8 του Δεκέμβρη στο Λονδίνο στη Βουλή των Κοινοτήτων συζητείται ερώτηση 20 εργατικών βουλευτών οι οποίοι υποβάλουν και την πρόταση: «Η Βουλή των Κοινοτήτων εκφράζει τη λύπη της γιατί δε δόθηκαν εγγυήσεις ότι βρετανικά στρατεύματα δεν θα επέμβουν στις απελευθερωμένες χώρες για ν’ ασκήσουν πίεση στις δημοκρατικές τάσεις και στα λαϊκά ρεύματα που ακριβώς σ’ αυτά έπρεπε να στηρίζεται η αγγλική πολιτική».
Απαντώντας στις επικρίσεις ο Ουίνστον Τσώρτσιλ λέει μεταξύ άλλων και τα εξής: «… Το τελευταίο πράγμα το οποίον ομοιάζει προς την Δημοκρατίαν είναι ο νόμος του όχλου με ομάδας συμμοριτών (γκάγκστερς), δια της βίας εισελαυνόντων εις ελληνικάς πόλεις, καταλαμβανόντων αστυνομικούς σταθμούς και προσπαθούντων να επιβάλουν ολοκληρωτικόν καθεστώς (…) Εάν παρήρχετο αρκετόν χρονικόν διάστημα μετά την αποχώρησιν των Γερμανικών Αρχών από τας Αθήνας προτού εγκατασταθή η ωργανωμένη Κυβέρνησις, θα ήτο πιθανώτατον ότι το ΕΑΜ και οι άκροι κομμουνισταί θα επεχείρουν να καταλάβουν την πόλιν και να καταστείλουν κάθε άλλην μορφήν εκφράσεως της ελληνικής γνώμης εκτός της ιδικής των (…) Η πρόθεσις των «φίλων της Δημοκρατίας», οι οποίοι εν συνεχεία εισήλθον εις την πόλιν ήτο να ανατρέψουν δια της ωμής βίας την Συνταγματικήν Κυβέρνησιν της Ελλάδος και να εγκαταστήσουν εαυτούς, άνευ ουδενός είδους εκλογών , ως την κυρίαρχον δήλωσιν της θελήσεως του Λαού.
Κατά τας πρωινάς ώρας της Τρίτης με επληροφόρησεν ο στρατηγός Ουίλσον ότι αι πολύ σημαντικαί δυνάμεις καλώς εξησκημένων στρατευμάτων , τας οποίας είχομεν ήδη αποστείλει ενισχύοντο. Συγχρόνως, διέταξα τον στρατηγόν Σκόμπυ όπως αναλάβη πλήρη έλεγχον των Αθηνών και των πέριξ περιοχών και χρησιμοποιήση τας αναγκαίας δυνάμεις δια να εκδιώξη τας συμμορίας του ΕΛΑΣ αίτινες ελυμαίνοντο την πρωτεύουσαν».
(Γεώργιος Παπανδρέου « Η απελευθέρωσις της Ελλάδος 1944, σ. 255-259, ΤΟ ΒΗΜΑ βιβλιοθήκη).
«Θα κλίνη γόνυ η Ελλάς προ των ηρωικών σας τέκνων, μεγάλοι μας Σύμμαχοι»
« Τα βρετανικά στρατεύματα είχον απωλείας εις νεκρούς και τραυματίας» (Από το επίσημον ανακοινωθέν του Στρατηγού κ. Σκόμπυ)
Θα κλίνη γόνυ η Ελλάς μίαν ημέραν προ των ηρωικών σας τέκνων, μεγάλοι μας Σύμμαχοι και θα αφίση τα δάκρυά της να γίνουν σπονδή δια την μνήμην των θυμάτων της Ελευθερίας της. Και ο σπαραγμός του λαού μας θα γίνη αίνος δια τα θύματα του καθήκοντος.
Η Ελληνική καρδία έγινεν ήδη η κιβωτός μέσα εις την οποίαν εναπετέθησαν οι νέοι άρρηκτοι κρίκοι της αγάπης, που εχάλκευσαν οι κοινοί αγώνες δια την ελευθερίαν (…) Έπεσαν από σφαίρας ελλήνων μεν την γλώσσαν , αλλά σκοτεινών την ψυχήν , Εφιαλτών. Αι κάναι που εστράφησαν κατά των στηθών των τέκνων σας δεν έπληξαν μόνον αυτά. Ετραυμάτισαν θανασίμως και την Ελλάδας μας. Η πυρίτις που εφλόγισε τας σάρκας των θυμάτων σας, αθάνατοι προστάται της Ελευθερίας και του έρριψε νεκρούς, κατέκλυσε με τον καπνόν της και τον γαλανόν μας ουρανόν και τον έκαμε κατάμαυρον…».
Η Εφημερίδα «Η ΕΛΛΑΣ» ήταν το επίσημο όργανο της κυβέρνησης Παπανδρέου που την έριχναν τα Εγγλέζικα αεροπλάνα στις συνοικίες της Αθήνας. Αρχικά έβγαινε το «Επίσημον Δελτίον Πληροφοριών του Υφυπουργείου Τύπου». Ο τότε υφυπουργός Τύπου και Διαφωτίσεως Πέτρος Γαρουφαλιάς ( σ.σ.: Η «ωραία Ελένη» των Ιουλιανών του ’65, όταν η απομάκρυνση του από το υπουργείου Άμυνας αποτέλεσε την αφορμή για την γνωστή Αποστασία) πρότεινε και ο Παπανδρέου και οι Άγγλοι δέχτηκαν στη θέση του να βγάλουν ένα δίφυλλο ημιεπίσημο όργανο. Τη δουλειά ανέλαβε να συντονίσει ο αδελφός του Γαρουφαλιά Δημήτρης, έφεδρος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Βασικός αρθρογράφος ήταν ο Αχιλλέας Κύρου ( σ.σ.: Εκδότης της Εστίας, εθνικιστής, συνεργάτης του Μεταξά στα χρόνια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, κύριος χρηματοδότης της Χ στην κατοχή. Ο γιός του, ο σκηνοθέτης Άδωνις Κύρου ήταν μέλος της ΕΠΟΝ Σπουδαστών, γνωστότερη ταινία του «Το Μπλόκο»). Συνεργάτες της εφημερίδας ήταν οι δημοσιογράφοι Ηλίας Μπρεδήμας και Μανώλης Ρέπας.
« Όλα είναι ανακατεμένα. Μέτωπο δεν υπάρχει»
Από το βιβλίο του Σπύρου Τζουβέλη, μέλους του λόχου σπουδαστών της ΕΠΟΝ, που πήρε το όνομα «λόχος Μπάυρον» για τις μάχες στα Εξάρχεια («Μέρες και νύχτες του Δεκέμβρη, σ.42,43, 44, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2003):
« Σήμερα είναι 8 του Δεκέμβρη 1944, ημέρα Παρασκευή. Από το πρωί οι πυροβολισμοί στις γύρω περιοχές έχουν πυκνώσει. Φαίνεται γίνονται μάχες παντού. Αλλά τι μάχες; Όλα είναι ανακατεμένα. Μέτωπο δεν υπάρχει. Κάθε σπίτι ξεχωριστά, κάθε κτήριο μπορεί ν’ αποτελεί ένα μέτωπο. Κανείς δεν κυκλοφορεί στους δρόμους. Στα ρουθούνια φτάνει η χαρακτηριστική μυρουδιά του μπαρουτιού, μαζί με τη σκόνη από τους διαλυμένους σοβάδες.
Στο σπίτι – οχυρό της οδού Αραχόβης- Μαυρομιχάλη επικρατεί κάποια απραξία. Δε ζητήθηκε ακόμη από την ομάδα να πάρει μέρος σε κάποια επιχείρηση . Ούτε χρειάστηκε ν’ αποκρούσει κάποια επίθεση. Αποτελεί μια νησίδα , ένα παράδεισο ηρεμίας, στη μέση της φουρτούνας. Όλα όμως είναι έτοιμα. Στα παράθυρα και τα μπαλκόνια έχουν στηθεί σάκοι άμμου. Ένας φρουρός φυλάει μέσα από το μισάνοιχτο παράθυρο. Πότε πότε έρχεται κάποιος σύνδεσμος από το Τάγμα φέρνοντας ειδήσεις κι εντολές.
Κάποια στιγμή ο Ηλίας που φυλάει εκείνη την ώρα σκοπός φωνάζει τον ομαδάρχη και του δείχνει απέναντι, μετά από τρία τετράγωνα, στη Γερμανική Σχολή, δίπλα από τα Πευκάκια του Αγίου Νικόλα. Ένας Άγγλος με κράνος, αυτά τα περίεργα εγγλέζικα κράνη σαν πιάτα, ήταν στημένος έξω από την κεντρική πόρτα της Γερμανικής Σχολής. « Έφτασαν κι εδώ οι Άγγλοι», λέει. Ο Ξενάκης ( σ.σ: Ο Γιάννης Ξενάκης , φοιτητής τότε στο Πολυτεχνείο, ένας από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες και συνθέτες του 20ου αιώνα, τραυματίστηκε σοβαρά στο πρόσωπο από Εγγλέζικο βλήμα, λίγες μέρες μετά), χωρίς να πει τίποτα, βγαίνει σκυφτός στο μπαλκόνι που βλέπει στην οδό Αραχόβης. Ξαπλώνει μπρούμυτα πάνω στο μωσαϊκό, στηρίζοντας το Έμφιλντ σ’ ένα άνοιγμα των σάκων άμμου που μοιάζει με πολεμίστρα, σκοπεύει με προσοχή αρκετές στιγμές κρατώντας την αναπνοή του και πατάει τη σκανδάλη. Ακούγεται ένα «τσαφ». Απέναντι καμιά αντίδραση. Ο Άγγλος ακίνητος στη θέση του. Τίποτα! Ο Ξενάκης σηκώνει λίγο το κεφάλι του, παρατηρεί, ύστερα σκύβει και ξανασκοπεύει με πολλή προσοχή. Ξαναπατάει τη σκανδάλη. Απέναντι ακούγονται κραυγές. Ο Άγγλος στρατιώτης χτυπήθηκε. Έχει πέσει κάτω και σκούζει. Βγαίνουν συνάδελφοί του μέσα από το κτήριο και τον τραβούν. Είναι έντεκα το πρωί.
Την άλλη μέρα ήρθε διαταγή να μετακινηθεί η ομάδα σ’ ένα άλλο σπίτι στην οδό Βαλτετσίου. Το προηγούμενο κατάλυμα στην οδό Αραχόβης θ’ ανατιναζόταν για να γίνει οδόφραγμα. Πριν ακόμη αναχωρήσουν, έφτασαν τα παιδιά από την ομάδα ανατινάξεων κι επιθεώρησαν την οικοδομή. Τοποθέτησαν δεματάκια από δυναμίτη σε κατάλληλα σημεία του υπογείου και ισογείου και ξετύλιξαν τα φιτίλια. Ένα μέρος από τα μπάζα θα έκλεινε την οδό Αραχόβης και το άλλο τη Μαυρομιχάλη. Υπήρχε κάποιο σχέδιο αποκλεισμού των προσβάσεων στην περιοχή της Νεάπολης, γιατί εγγλέζικα τανκς είχαν εμφανιστεί στην περιοχή του Χημείου. Έπρεπε να εμποδιστεί η δυνατότητα να εισχωρήσουν παντού. Μερικοί από την ομάδα αισθάνονταν κάποια λύπη, ένα σφίξιμο. Αυτό το σπίτι το είχαν συνηθίσει. Κι ύστερα σκέφτονται και τους μόνιμους ενοίκους του… Τι θα βρουν όταν γυρίσουν! Τα πράγματά τους, έπιπλα και ατομικά είδη , σκόρπια ανάμεσα στα ερείπια, κομματιασμένα και πλακωμένα από τις πέτρες και τα τούβλα…».
«Η παραγωγή μπουκαλιών με βενζίνη έχει «βιομηχανοποιηθεί» από τους επονίτες και διαθέτουμε αρκετές ποσότητες από το νέο αντιαρματικό μας όπλο»
Ο Ορέστης Μακρής , σπουδαστής του Πολυτεχνείου, καπετάνιος του 2ου Συγκροτήματος του ΕΛΑΣ Αθήνας, για τις βόμβες μολότωφ που χρησιμοποιούσαν οι μαχητές του ΕΛΑΣ για να αχρηστεύουν τα Εγγλέζικα τανκς ( «Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985):
«Η κομματική οργάνωση είχε κινητοποιήσει μάζες λαού, που δουλεύουν μέρα νύχτα με βάρδιες. Εθελοντές πεινασμένοι και ταλαιπωρημένοι φτιάχνουν οδοφράγματα πίσω από τις γραμμές μας για να εμποδίσουν την προέλαση των τανκς. Η παραγωγή μπουκαλιών με βενζίνη έχει «βιομηχανοποιηθεί» από τους επονίτες και διαθέτουμε αρκετές ποσότητες από το νέο αντιαρματικό μας όπλο. Τρία προβλήματα δεν μπορέσαμε να λύσουμε: την πείνα, το κρύο και τον ύπνο. Τα ξεπερνάμε με το τραγούδι και τα καλαμπούρια που δίνουν και παίρνουν (…) Πίσω από τη μετωπική γραμμή μας ένας ολόκληρος λαός, μέσα στη νύχτα, σκάβει κάθετα όλους τους δρόμους και κάνει βαθιά και φαρδιά χαντάκια, για να πέφτουν μέσα τα τανκς και με τα μπάζα κι άλλα υλικά κατασκευάζει πιο πίσω οδοφράγματα».
«Κατόπιν διαταγής του Άγγλου Συνταγματάρχου…»
« Από το «Ημερολόγιον Διεξαγωγής Επιχειρήσεων» του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη»:
« 4η ημέρα επιχειρήσεων 8-12-44
Ο εχθρός έβαλε καθ’ όλην την ημέραν από Νότου και Ανατολών. Δυνάμεις τούτου σοβαραί κατέχουν ισχυρώς την ανατολικήν όχθην του Ιλισσού. Τμήματα Χωρ/κής ενήργησαν εκκαθάρισιν των βορείως και ανατολικώς του Συν/ματος ευρισκομένων οικιών.
Κατόπιν διαταγής του Άγγλου Συνταγματάρχου διαβιβασθείσης ημίν δια του Συνδέσμου Μοιράρχου Καρπούζη, δύναμις 100 ανδρών απεσπάσθη εκ του Συν/ματος εις Παλαιά Ανάκτορα.
Η νυξ 8ης προς 9ην Δεκεμβρίου ήτο ήρεμος.
Διατροφή. Γίνεται με ξηράν τροφήν (μπισκότα και κονσέρβα κρέας) παρά της Αγγ. Οργανώσεως. Αύτη συνεχίζεται κανονικώς».
(«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου (1944-1949)», σ. 255, έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1998).
