«Ο μεγάλος Ζωολογικός Κήπος» του εθνικού ποιητή της Κούβας Νικολάς Γκιγιέν, είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΨΜ σε δίγλωσση έκδοση (Ελληνικά – Ισπανικά) σε μετάφραση του Μπάμπη Ζαφειράτου, ο οποίος έχει επιμεληθεί την έκδοση με την εισαγωγή, το σχολιασμό, τις σημειώσεις και σχέδια.
Ακολουθεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρουσίαση του βιβλίου από τον Μπάμπη Ζαφειράτο:
ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟ ΚΗΠΟ
Αυτή η έκδοση έρχεται 50 ακριβώς χρόνια μετά την εμφάνιση του ΚΗΠΟΥ στην πόλη της Αβάνας: EL GRAN ZOO (Ιαν. 1968), από τον εθνικό ποιητή της Κούβας Νικολάς Γκιγιέν (1902-1989).
Πρόκειται για μια σημαντική ποιητική συλλογή, η οποία έχει ήδη μεταφραστεί και επανεκδίδεται μέχρι και σήμερα ακόμη, σε όλες σχεδόν τις γλώσσες.
Ο Νικολάς Γκιγιέν είναι η μουλάτα ψυχή της Κούβας και η ταξική-κοινωνική της συνείδηση. 10 Ιουλίου 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλίου 1989, Αβάνα.
Είναι ο δημιουργός μιας κοινωνικής, προλεταριακής, ανθρώπινης, με όλη τη σημασία των λέξεων, ποίησης.
Με γοητεύει ‒λέει ο ίδιος‒ η μελέτη του λαού. Η αναζήτηση της ύπαρξής του. Η ερμηνεία του πόνου του και της χαράς του.
Ο Γκιγιέν, «ένας μεγάλος πληβείος, ένας ποιητής του λαού, διαυγής και γεμάτος σοφία», όπως τον έχει χαρακτηρίσει ο ομότεχνός του Πάμπλο Νερούδα, παραμένει από τους πιο εμπνευσμένους ποιητές της σύγχρονης Λατινικής Αμερικής.
*
Για την ιστορία, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ κυκλοφόρησε πρώτη φορά στην Ελλάδα από το Θεμέλιο, στη απόδοση του Homo Universalis Γιάννη Ρίτσου, το Δεκέμβρη του 1966.
Η έκδοση έγινε πριν ακόμα και από τη γαλλική (Αύγ. 1967), σε μετάφραση του Αϊτινού ποιητή Ρενέ Ντεπέστρ, την οποία ο ίδιος ο Γκιγιέν εμπιστεύτηκε στον Ρίτσο, και στην οποία στηρίχτηκε η ελληνική απόδοση. Να σημειώσουμε δε ότι ο Γκιγιέν είναι και ο πρώτος μεταφραστής του Ρίτσου στα Ισπανικά, το 1967.
Ο ελληνικός ΚΗΠΟΣ δεν μακροημέρευσε βέβαια, αφού τέσσερεις μήνες μετά κυκλοφόρησαν και τα τανκς των συνταγματαρχών, οπότε (μαζί και με τα άλλα έργα του Ρίτσου) ισοπεδώθηκε απ’ τις ερπύστριές τους.
*
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ των εκδόσεων ΚΨΜ, σε νέα μετάφραση Μπάμπη Ζαφειράτου από τα Ισπανικά, περιλαμβάνει και δύο καινούργια ζώα-ποιήματα, που δεν υπήρχαν στις προαναφερόμενες πρώτες εκδόσεις (38 αρχικά).
Το ένα εξ αυτών, μια αθώα… ΠΑΠΑΓΙΑ, ήταν και η αφορμή γι’ αυτό το εγχείρημα, ενώ η χαριστική γραφή δόθηκε από τον Ανδρέα Ζαφειράτο που «φωτογράφισε» 10 από τα αξιαγάπητα ζώα και τα αποφώλια τέρατα αυτού του ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ.
Η έκδοση συμπληρώνεται με τρία σχέδια-πορτρέτα του Γκιγιέν και ένα του Ρίτσου φιλοτεχνημένα από τον μεταφραστή.
Το βιβλίο αποτελείται από 5 ενότητες:
Α) Εκτενής Εισαγωγή στο έργο του Γκιγιέν με 73 υποσημειώσεις, όπου παράλληλα με τη ζωή και την ακτιβιστική δράση του ποιητή, και με αναφορές σε πρόσωπα, κείμενα, ιστορικά γεγονότα, φωτίζεται και η πολιτιστική – επαναστατική ιστορία της Κούβας από τις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι τις μέρες μας.
Β) Ο Μεγάλος Ζωολογικός Κήπος, με 40 (τελικά) ποιήματα.
Γ) Σχολιασμός του συνόλου σχεδόν των ποιημάτων, με ιστορικές, πραγματολογικές και μεταφραστικές παρατηρήσεις.
Δ) Σημειώσεις – Σχόλια που καλύπτουν τόσο την Εισαγωγή όσο και τα ποιήματα του Κήπου.
Ε) Ευρετήριο Ονομάτων για τα πρόσωπα, τους τόπους και τα ιστορικά γεγονότα.
Στη νέα έκδοση, εκτός από τα… ζώα του ΚΗΠΟΥ, μεταφράζονται και σχολιάζονται 39 ακόμη χαρακτηριστικά ποιήματα από τις υπόλοιπες συλλογές του Γκιγιέν, που συγκροτούν μια σχεδόν πλήρη ανθολόγηση του έργου του.
Αυτά σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε τον εθνικό ποιητή της Κούβας, να αφουγκραστούμε το ηχόχρωμα μιας μεγάλης ποιητικής φωνής της εποχής μας, αλλά και να αποκαλυφθεί στον Έλληνα αναγνώστη η βαθιά και ελεύθερη κουβανική ψυχή.
Ο Ζωο-ποιός Κήπος του Γκιγιέν και της Κούβας…
Ο Ρενέ Ντεπέστρ, στον πρόλογό του της γαλλικής έκδοσης σημειώνει ευφυώς:
«Στον Μεγάλο Ζωολογικό Κήπο θα αναρωτηθούμε, τι ώθησε τον Nicolás Guillén να οικοδομήσει το ποιητικό του έργο με τα συγκεκριμένα θέματα; Απλά, είχαν πλήρως ενσωματωθεί στο νέο κοινωνικό πλαίσιο, αφ’ ότου η ιστορική αναγκαιότητα της Επανάστασης μπήκε στη ζωή του κουβανικού λαού. Τα κακώς κείμενα τα οποία καταγγέλλει ο Γκιγιέν ή ξεριζώνονται ή μένουν στη μέση του δρόμου. Μεγάλος αριθμός από τα «άγρια ζώα», που κάποτε έσπερναν τον τρόμο στην Κούβα, πιάστηκαν και δαμάστηκαν από την Επανάσταση διά παντός. Αυτή ήταν η μοίρα της Πείνας, της Δίψας, των Τοκογλύφων, της Αστυνομίας, των Γκάνγκστερ, του Λυντς της Αλαμπάμας, των Αμερικανικών Αετών, των Νταβατζήδων, της Καραϊβικής, και τόσων άλλων επικίνδυνων θηρίων, βγαλμένων από τα σπλάχνα της αποικιοκρατίας. Πολλά κοσμικά στοιχεία, γήινα, του φυτικού ή του θαλάσσιου βασιλείου, σχετιζόμενα ανέκαθεν στη Γκιγιενική μυθολογία με την ανθρώπινη τραγωδία, τιθασεύτηκαν από την ανθρωπιστική ορμή της Κουβανικής Επανάστασης.[…]»
…Και η απελευθερωτική του δύναμη
Από εδώ ακριβώς προκύπτει η σταθερή, διαχρονική αξία του Μεγάλου Ζωολογικού Κήπου, όπως μας είπε ο μεταφραστής. Και προσθέτει:
Στο βιβλίο κατατίθεται η αγάπη κι ο θαυμασμός γι’ αυτόν τον μεγάλο ποιητή, αλλά και για την ανεξάντλητη πηγή έμπνευσής του, που δεν είναι άλλη από τον περήφανο και ηρωικό κουβανικό λαό, οπλισμένο με ανεξάντλητη δύναμη και διεθνή αλληλεγγύη. Η ζεστασιά του, η εγκάρδια φιλοξενία του, η έγνοια του για τον άνθρωπο, όπως τις έζησα κατά τη διάρκεια των δύο επισκέψεών μου στο νησί της επανάστασης, θα με συντροφεύουν πάντα.
Γι’ αυτόν τον λαό εύχομαι –το έχω εκφράσει και με άλλες ευκαιρίες– να αρμενίζει πάντα στο δρόμο του Τσε και του Φιντέλ, διαφυλάσσοντας τα κοινωνικά ιδεώδη για τα οποία μάτωσε και τα έχει κατακτήσει.
Ένας συμπατριώτης μας, που ζει στο νησί της επανάστασης τα τελευταία 18 χρόνια, είχε πει ότι η Κούβα είναι μια σκλαβιά γι’ αυτούς που τη γνωρίζουν.
Το συμμερίζομαι απόλυτα· προσθέτοντας ότι είναι μια σκλαβιά που απελευθερώνει.
Ένα χαρακτηριστικό ποίημα από τη συλλογή:
ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ
ΑΥΤΟ το ζώο το λένε αστυνομία.
Πελματοβάμον τραμπουκόμουτρο.
Είδη: Το αγγλικό, Σέρλοκ. (Πίπα).
Κάρτερ, το βορειοαμερικανικό. (Πίπα).
Διατροφή φυσιολογική:
βοσκότοποι απόρρητοι,
ηλεκτροηχογραφοανακρίσεις,
κομμουνισμός (διεθνής),
νύχτες εξουθενωτικές
φως τεχνητό.
Υπάρχει κι ένα υποείδος, μικρόσωμο αυτό, της ράτσας πόλισμαν.
Κουμπιά μεταλλικά, πλακέ. Κεφάλι
σε σχήμα πηληκίου. Τρίχωμα γενικώς γαλαζωπό.
Διατροφή φυσιολογική: παραβατικότητα ανηλίκων,
ταραχές, απεργίες, μικροκλοπές.
Κομμουνισμός (ντόπιος).
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ του ΝΙΚΟΛΑΣ ΓΚΙΓΙΕΝ περιμένει γεμάτος εκπλήξεις. Επισκεφτείτε τον!
*
Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ ΓΚΙΓΙΕΝ
Νικολάς Γκιγιέν (10 Ιουλ. 1902, Καμαγουέι – 16 Ιουλ. 1989, Αβάνα). Η μουλάτα ψυχή της Κούβας και η ταξική της συνείδηση.
«Λαϊκός» ποιητής της Επανάστασης, με τεράστια απήχηση στους ισπανόφωνους, δημιουργός μιας κοινωνικής, προλεταριακής ποίησης, είναι ο Εθνικός Ποιητής της χώρας.
Αντλώντας στοιχεία από τη λαϊκή παράδοση (αφροκουβανική θρησκεία, μαγεία, ιεροτελεστίες, σκηνές από την καθημερινότητα) ριμάρει συχνά παιγνιδιάρικα και… επικίνδυνα παραπέμποντας στους ρυθμούς son (: σημαίνει έτσι κι αλλιώς ρυθμός, αλλά και τραγούδι, χορός), αυτό το ιδιαίτερο μουσικό ύφος των τραγουδιών και των χορών της Κούβας που έχει διαδοθεί σε ολόκληρη την Καραϊβική.
Διαβάζοντας τους στίχους του, θέλεις να τους απαγγείλεις και να τους τραγουδήσεις. Άλλωστε πολλά ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί και θα ακούγονται πάντα, πεζά ή τραγουδισμένα.
Αμέσως μετά το θρίαμβο της Επανάστασης, διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στην Εθνική Ένωση Συγγραφέων και Καλλιτεχνών (UNEAC, διευθύνοντάς την μέχρι το θάνατό του), αλλά και ως μέλος και της Κεντρικής Επιτροπής του νέου Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας.
Πολυβραβευμένος ανά τον κόσμο, το 1954 έλαβε μαζί με τον Μπρεχτ το Βραβείο Στάλιν για την Ειρήνη (μετέπειτα Λένιν), είχε προταθεί για Νόμπελ και είναι μεταφρασμένος σε περισσότερες από 30 γλώσσες.
Ο πολιτισμός θα αντηχεί τη φωνή του.
***
Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ
Μπάμπης Ζαφειράτος. Αθήνα, 1949. Το 1977 παρουσιάζει ποιήματά του στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο ΩΡΑ του Ασαντούρ Μπαχαριάν και δημοσιεύει σε λογοτεχνικά περιοδικά.
Γράφει, σκηνοθετεί, σκηνογραφεί και παίζει στη Θεατρική Ομάδα Χολαργού (1980-1989), αρθρογραφεί στον τοπικό τύπο, ο Πάνος Τσαπάρας μελοποιεί στίχους του (Homo Socialis, 1986), συνυπογράφει το σενάριο στη μικρού μήκους ταινία Κασκαντέρ, του πρόωρα χαμένου Παντελή Πασχαλίδη και μαζί μεταφράζουν Μπομπ Ντύλαν για τη ΝΕΤ.
Ιδέες του εικονογραφεί ο Ανδρέας Ζαφειράτος για Φεστιβάλ Κόμικς της Βαβέλ.
Οικονομικός αναλυτής σε πετρελαϊκή εταιρεία (1977-2009) γράφει και εκδίδει το συνδικαλιστικό (και όχι μόνο) έντυπο Παλμός.
2013. Άδεντρες Πλατείες, Ποιήματα (Δίαυλος).
2014. Νικολάς Γκιγιέν, Αηδόνια Και Μπαζούκας. 4 ποιήματα για το Τσε – 7 για την Επανάσταση (Μετάφραση, Σχολιασμός, 13 Σχέδια) / Β’ έκδοση, αναθεωρημένη, Δίαυλος 2018.
2015. Αηδόνια και ΜΝΣχέδια. Β’ έκδοση αναθεωρημένη, Δίαυλος, 2018.
Από το 2008 εμφιαλώνει Μποτίλιες Στον Άνεμο [http://zbabis.blogspot.gr/] για ναυαγούς που θέλουν να κολυμπήσουν.
