Απρίλης 1967. Δεκαοχτώ χρόνια μετά την ήττα του ΔΣΕ από τις δυνάμεις της ντόπιας αντίδρασης των Εγγλέζων και των Αμερικανών, τα μεγάλα συμφέροντα που ελέγχουν τον στρατό προχωρούν στην υλοποίηση των σχεδίων τους για βίαιο ξεπέρασμα της κρίσης του αστικού πολιτικού συστήματος, την επιβολή εκσυγχρονισμών που είχε ανάγκη το βιομηχανικό και εφοπλιστικό κεφάλαιο, την εξυπηρέτηση των νατοϊκών σχεδίων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, το χτύπημα χωρίς φραγμούς και νομικά εμπόδια του εργατικού – λαϊκού κινήματος που δεν έλεγε να σκύψει το κεφάλι.
Στις 21 Απρίλη 1967 τα τανκς βγαίνουν στους δρόμους, οι στρατιωτικοί προχωρούν σε συνταγματική εκτροπή. Επιβάλλεται δικτατορία. Η Χούντα πραγματοποιεί χιλιάδες συλλήψεις σ’ όλη τη χώρα. Ανάμεσά τους βουλευτές, στελέχη της Αριστεράς, Κομμουνιστές, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, επιστήμονες, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, ηλικιωμένοι, μικρομάνες, άρρωστοι και ανάπηροι. Γεμίζουν οι φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στα νησιά. Η χώρα στον γύψο.
Λέρος
Το όμορφο νησί στη Δωδεκάνησο, η Λέρος, μεταβάλλεται σε θλιβερό τόπο εξορίας. Σε δυο στρατόπεδα, στο Παρθένι και το Λακκί, στοιβάζονται περίπου 2000 εξόριστοι.
Κύριο μέλημα των στρατοκρατών της χούντας να ξεριζώσουν την ψυχή των κρατουμένων, να αφαιρέσουν την αξιοπρέπεια, να αφυδατώσουν τη σκέψη, να εξευτελίσουν τη συνείδηση. Στα θανατογόνα στρατόπεδα ένα από τα ζητούμενα ήταν μια «Υπογραφή» μια «Δήλωση» με την οποία δήλωνες παραίτηση από το δικαίωμα να είσαι και να ζεις σαν άνθρωπος. «Δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ και των παραφυάδων του». Οι πιέσεις αφόρητες. Και στους κρατούμενους και στις οικογένειές τους, που έμεναν πίσω, απροστάτευτες, ορφανές και κατατρεγμένες να παλεύουν για την επιβίωση, ανεβαίνοντας τον δικό τους απάνθρωπο Γολγοθά. Κάποιοι δεν άντεξαν. Στις «μικρές» ανθρώπινες ιστορίες που εξιστορούν το δράμα της εποχής (κρατώντας την ορθογραφία) παρακάτω δύο από τα γράμματα που πέρασαν από τα χέρια μου κάποια στιγμή.
Στην παρακάτω επιστολή σε αξιωματούχο του στρατοπέδου ο αγνός και απονήρευτος εξόριστος αγωνιστής προσγειώνεται ανώμαλα στην πραγματικότητα, όταν ο από παλιά γνωστός του στρατιωτικός, για να ικανοποιήσει το δίκαιο αίτημά του, του ζητάει να πουλήσει τη ψυχή του. Τα έντονα στοιχεία είναι επιλογή μας:
«κ. Χ…
Υστερα από τη χθεσινή μας σηζήτηση και ιδιαίτερα γύρο απ’ τη γνωμάτευσή μου βρήκα, αφού πολύ βασάνισα τον εαυτό μου, πως σε βάρος μου γένηκε ένας εμπαιγμός άνευ προηγουμένου. Τόσο το γιατρό του στρατοπέδου όσο και τον ομόλογο τους γνώρισα μονάχα και μόνον κατά την ώρα της κρίσεώς μου και ύστερα από τις εξετάσεις απεφάνθησαν πως θα μου κάνουν γνωμάτευση για την Αθήνα και πράγματι η γνωμάτευση έγινε με δυο άλλες γνωματεύσεις συγκρατουμένων μου οι οποίοι από ημερών βρίσκονται στην Αθήνα.
»κ. Χ… όταν ερχόμουν στο γραφείο σου ερχόμουν με μιά ηλικρίνεια και εκτίμηση σκεπτόμενος πάντοτε να μην σε φέρω σε δύσκολη θέση εκμεταλευόμενος την γνωριμία μας αυτό φαντάζουμε να το διαπίστωσες, όμως στην τελευταία συνάντησή μας άλλαξαν οι όροι. Λάβε υπ’ όψη σου πως είμαι ηλικίας (61) χρονών και εκείνο που προσπαθώ είναι να πεθάνω τίμιος όπως οι γονείς μου.
»Βρίσκομαι επί τριάμισυ χρόνια εξόριστος με κατηγορίες ακατηγόρητες μέχρις την 21 Απριλίου. Αυτό δεν είναι δικαιολογία μου, το ομολογεί η αθωωτική απόφαση που η κατηγορία αποδείχθηκε αναλιθής.
»Γι’ αυτό πολύ θα σου παρακαλέσω ας μην υποχρεωθείς σε τίποτα για μένα, δεν δέχομαι, επί πλέον να μην με καλέσετε μελλοντικά, δεν θα ρθώ.
»Ευχαριστώ
»Λ…Β…»
Στο δεύτερο, χαρακτηριστικά μόνο αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύουμε, η γυναίκα του κρατούμενου, εξαντλημένη και γονατισμένη, πιέζει και εκβιάζει τον εξόριστο άντρα της να υπογράψει και να γυρίσει:
«…. Νοεμβρίου 1970
Π… γιασου έλαβα το γράμμα σου και χάρικα που είσαι καλά κι εμίς ας πεθένομε. Πάντος εκίνα που γράφις ότι εγό δεν το θέλο, έχεις μεγάλο λάθος, εγώ επέμενα από τότυε που είσουν στην Π…. γιατί όλι σε απατίσανε, εγώ πάρτο χαμπάρι ότι δεν μπορό άλο να αντέξο έχι το νευρικό μου σύστημα το εκονομικό και από τα παιδιά μάθε ότι ο Κ. είναι σε τρία μαθήματα κάτω το οποίον το συκόσανε και δεν είπε τίποτις (…) τώρα τα παιδιά έχουν μεγαλήτερα έξοδα νόμισες πος ο Κινηματογράφος μόνον είνε; πότε βιβλίο πότι τετράδιο και άλλα πάντος με ένα λόγο έχεις γίνη ξανδιάνθροπος δεν σκέπτεσε την οικογένειά σου (…) για να φιτίσει ο Β… ο Πατέρας τους δούλεψε σκλάβος για να φτάσουν τα παιδιά εκεί που έφτασαν και ακόμα θα δουλέψι όσο μπορί για τα παιδιά του, εσύ όμως είσε όλο τεμπελιά ακόμα ακόμα να μεγαλώσουνε τα παιδιά σου και θα σε δούνε το πόσο αγωνίζεσε γιαυτά, τα απαράτησες και τα πέταξες μέσα στο βούρκο (…) το πόσα γράμματα σου στέλνο το μήνα δεν θυμάμε και αυτό δεν είναι θέμα και καθόλου να μην σου στέλνο να μην σε νιάζει γιατί κιαυτού θα καταλίξουμε ούτε να στέλνης ούτε να σου στέλνο (…)και άλλα είχα να σου γράψω αλλά σου φτάνουν και αυτά.
Χέρετε»
Και ένα τηλεγράφημα διαμαρτυρίας των κρατουμένων:
«Τηλεγράφημα
Υπουργείον Δημοσίας Τάξεως – Αθήνας
(Δια της Διοικήσεως του Στρατοπέδου)
Κρατούμενοι Στρατοπέδου Λακκίου απευθύνομεν εντονωτάτην διαμαρτυρίαν δι’ άδικον τραγικόν θάνατον εκ γρίππης συγκρατουμένου μας Νικολάου Γαλάτη STOP.
Ο επισυμβάς κάτω από τραγικάς συνθήκας θάνατος επιβεβαιώνει δια πολοστήν φοράν την ανάλγητον συμπεριφοράν Κυβερνήσεως έναντι ημών. STOP. Ευθύναι Κυβερνήσεως βαρύταται STOP. Προγενεστέρα τηλεγραφική προειδοποίησίς μας (δια μέσω Διοικήσεως) δια σοβαροτάτην μορφήν επιδημίας η οποία πλήττει το Στρατόπεδον ουδεμιάς προσοχής έτυχεν STOP.
Καταγγέλοντες μεθοδευμένην πολιτικήν εξοντώσεώς μας εις Νεκρότοπον Λακκίου πραγματοποιούμεν σήμερον ολοήμερον αποχή συσσιτίου STOP Και αιτούμεθα την άμμεσον διάλυσιν του θανατογόνου τούτου Στρατοπέδου με την απόλυσιν όλων μας.
27/12/1969»
Κι οι αστοί πολιτικοί;
Αυτοί καλύπτονταν απόλυτα από τον «εθνάρχη» τους Κωνσταντίνο Καραμανλή που στις 20 Ιούνη του 1967 στέλνει συγχαρητήρια επιστολή στον χουντικό «πρωθυπουργό» Κόλλια γράφοντας, ανάμεσα στα άλλα, για κάποιες δηλώσεις του ότι «επιβεβαιώνουν την θέλησιν της Κυβερνήσεως όπως αποκαταστήσει την ομαλότητα, και μάλιστα επί υγιεστέρων βάσεων, δια του εκσυγχρονισμού του πολιτεύματος της χώρας», αναγνωρίζοντας μάλιστα πως οι πραξικοπηματίες «εκινήθησαν με αγαθάς προθέσεις».
Τρείς μήνες μετά (8.9.1967) ο «εθνάρχης» γράφει στον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ιάκωβο, γεμάτος ρεαλισμό και εκσυγχρονιστική διάθεση:
«Διότι το θέμα δεν είναι να επανέλθωμεν εις την ομαλότητα διά της αποτυχίας της επαναστάσεως, αλλά διά της επιτυχίας της. (…) Η επανάστασις, άπαξ και εγένετο, προσφέρει μίαν ευκαιρίαν ανασυντάξεως της ζωής του Εθνους. (…) Διότι δεν θα σημαίνη βέβαια αποκατάστασιν της ομαλότητος η επάνοδος εις την υφισταμένην προ του κινήματος κατάστασιν. Το τελευταίο δε αυτό έχει βαρύνουσαν σημασίαν, δεδομένου ότι συνιστά τον πυρήνα του προβλήματος».
Με βάση το άρθρο που δημοσιεύτηκε στον Ημεροδρόμο
στις 22 Απρίλη 2015
*Στη φωτογραφία του τίτλου: «Η Σταύρωση» είναι μια από τις αγιογραφίες της μικρής εκκλησίας Αγιά Κιουρά, στο Παρθένι της Λέρου. Η Αγιά Κιουρά αγιογραφήθηκε στα χρόνια ’69-’70 από τους εξόριστους Αντώνη Καραγιάννη, Τάκη Τζανετέα και Κυριάκο Τσακίρη, μετά από πρόταση του συνεξόριστού τους Σπύρου Μήλα και την βοήθεια δεκάδων άλλων εξόριστων.
