Τρίτη 2 Γενάρη 1945
Oι Εγγλέζοι με τις κυβερνητικές δυνάμεις, που ενισχύονται συνεχώς, αρχίζουν επιθέσεις σε όλα τα μέτωπα και με όλα τα μέσα, αεροπλάνα, τανκς, τα βαρειά πυροβόλα των πολεμικών σκαφών και το πυροβολικό από το Κερατσίνι μέχρι τα Εξάρχεια και βορειότερα τους Αμπελόκηπους το Γηροκομείο και τα Τουρκοβούνια με στόχο την αποκοπή και περικύκλωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ που αμύνονται με μεγάλες απώλειες, τις οποίες δεν μπορούν να αναπληρώσουν.
Οι ελασίτες απαντούν με νυχτερινές επιχειρήσεις στο κέντρο της Αθήνας που όμως προσκρούουν σε ισχυρές αντιστάσεις.
Προσπάθεια τμημάτων του ΕΛΑΣ να διεισδύσουν στην Καισαριανή και το Βύρωνα αποτυγχάνουν. Ο καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ, Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας) γράφει σχετικά: « Προσπάθειες διείσδυσης ομάδων της Ι Ταξιαρχίας στην Καισαριανή- Βύρωνα έγιναν αλλά δεν πέτυχαν. Ούτε ένας δεν μπορεί να μπει. Για να μπουν κρυφά δεν έχουν πολιτικά ρούχα. Οι συνοικίες έχουν πυκνή φρούρηση. 30 τανκς παραμένουν στο κέντρο και στις αρτηρίες της Καισαριανής. Κι ακόμα πρέπει να λογαριάσουμε ότι, με την οπισθοχώρηση του ΕΛΑΣ τον ακολούθησαν και οι πολιτικές οργανώσεις και τα στελέχη τους. Έτσι έχουμε αποδιοργάνωση του αγωνιζόμενου λαού που ήταν η γη του Ανταίου για τον ΕΛΑΣ».
Στην Αθήνα φτάνει το 54ο Σύνταγμα Βόλου του ΕΛΑΣ και τίθεται στη διάθεση του Α΄ Σώματος Στρατού. Παίρνει θέσεις ως εφεδρεία του Α΄ Σ.Σ. στη γραμμή Ριζούπολη-Περισσός-Νέο Ηράκλειο για να μην επιτρέψει την πλευροκόπηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από τα Τουρκοβούνια.
Στο μέτωπο του Πειραιά γίνονται πολύ σκληρές μάχες. Οι Εγγλέζοι και οι κυβερνητικοί αφού συγκέντρωσαν ισχυρές δυνάμεις στον Άη Γιώργη στο Κερατσίνι και στο Νέο Φάληρο επιχειρούν να διασπάσουν και να κυκλώσουν τις δυνάμεις της ΧΙΙΙ Μεραρχίας και του 6ου Συντάγματος Πειραιά του ΕΛΑΣ. Στη Δραπετσώνα, την Ευγένεια και στον Καραβά οι Εγγλέζοι συνεχώς ρίχνουν νέες δυνάμεις στη μάχη. Αντίθετα οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ μειώνονται συνεχώς λόγω των απωλειών που δεν αναπληρώνονται. Η ΧΙΙΙ Μεραρχία σε ραδιοτηλεγραφική αναφορά της προς την Ομάδα Μεραρχιών Στερεάς και την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ αναφέρει χαρακτηριστικά: «Διοικήσεις 52 και 6 Συν/των αναφέρουν καθημερινώς ΣΤΟΠ. Έχομεν ανάγκην σοβαράς ενισχύσεως τομέα Φαλήρου-Πειραιώς-Ευγενείας ΣΤΟΠ. Αντιμετωπίζουν κίνδυνον κυκλώσεώς των από αριστερού και δεξιού των ΣΤΟΠ. Μεραρχία διαβλέπει ανάγκην των ΣΤΟΠ. Εφεδρείας δεν διαθέτωμεν να ανταποκριθώμεν ανάγκας των ΣΤΟΠ. Παρακακαλούμεν διαθέσατε τουλάχιστον δύο Τάγματα με ανάλογον βαρύ οπλισμόν και πυρομαχικά ΣΤΟΠ».
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
«Οι άνανδροι Σκόμπυδες πολεμούν πίσω από τα γυναικόπαιδα»
Από τον «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» ( 2.1.1945) για τις μάχες στον Πειραιά:
« … Οι Άγγλοι έκαναν κι’ άλλες αποβάσεις στον Άη Γιώργη Κερατσινίου κ’ έριξαν νέες δυνάμεις στο μέτωπο Ταμπούρια-Δραπετσώνα. Την επίθεσή τους υποστηρίζουν 15 πολεμικά καράβια και πολλά τανκς. Όλη η περιφέρεια είναι μια κόλαση πυρός. Μακάβριο θέαμα παρουσιάζει το νεκροταφείο μεταξύ του όρμου Άη Γιώργη και οδού Ροδόπης. Από τις οβίδες ξεθάφτηκαν οι νεκροί. Τα παλληκάρια του ΕΛΑΣ πολεμούν με πάθος και αποκρούουν με βαρειές απώλειες τις ισχυρές δυνάμεις των Άγγλων.
Στο μέτωπο αυτό οι Άγγλοι χρησιμοποιούν τη χιτλερική μέθοδο να βάζουν μπροστά στη μάχη τον άμαχο πληθυσμό και να φυλάγονται άναντρα πίσω από τα γυναικόπαιδα. Οι κακούργοι επιστρατεύουν τον κόσμο, τον βάζουν μπροστά από τα τανκς και τον υποχρεώνουν να γκρεμίζει τα οδοφράγματα. Συνεχίζουν την πρωτάκουστη θηριωδία να βασανίζουν και εκτελούν επί τόπου τους ήρωες του ΕΛΑΣ που πέφτουν στα χέρια τους. Στο Μεταξουργείο προχθές έπιασαν ένα φυλάκιό μας που είχε εξαντλήσει τις σφαίρες του. Τον επικεφαλής Ελασίτη, αφού τον κακοποίησαν τον εκτέλεσαν. Ο φόνος των γυναικόπαιδων, η πείνα, το ανθρωπομάζωμα, η εκτέλεση των αιχμαλώτων, τα βασανιστήρια και οι ατιμώσεις είναι τα όπλα των εχθρών μας…».
Η σύλληψη του Ανδρέα Εμπειρίκου από την πολιτοφυλακή
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Θεοτοκά για τις μέρες του Δεκέμβρη ( « Τετράδια Ημερολογίου (1939-1953)», σ.551, 552 εκδόσεις Εστία):
« 2 Ιανουαρίου 1945
Μαθαίνω ότι οι ελασίτες έπιασαν τον Αντρέα Εμπειρίκο. Τούτο συνέβηκε, ως φαίνεται, προχτές Κυριακή και από τότε δεν υπάρχουν ειδήσεις του. Το ζήτημα είναι εξόχως ανησυχητικό γιατί τους τελευταίους μήνες ο Εμπειρίκος μιλούσε συνεχώς εναντίον του ΕΑΜ και του ΚΚΕ κι η στάση του αυτή ήταν γνωστή στους λογοτεχνικούς κύκλους. Επίσης και το οικογενειακό του όνομα είναι βέβαια, στα μάτια εκείνων που τον κρατούν, στοιχείο επιβαρυντικό. Πήγα με τον Levesque στη γαλλική πρεσβεία, είδαμε το γραμματέα Puaux και παρακαλέσαμε να μεσολαβήσουν. Αυτός μας αποκρίθηκε ότι έχουν λάβει την απόφαση να μεσολαβούν μόνο για Γάλλους ( έχουν συλλάβει και Γάλλους οι ελασίτες και δεν μπόρεσαν ακόμα όλους να τους γλυτώσουν). Μεσολάβησαν σε εξαιρετικές περιπτώσεις και για Έλληνες, μα χωρίς αποτέλεσμα. Ωστόσο, είπε, θα εισηγηθεί στον πρέσβη να κάμει κατ’ εξαίρεση διάβημα και για τον Εμπειρίκο. Του έκαμαν κάποια εντύπωση τα όσα του είπα για τους προσωπικούς δεσμούς του Εμπειρίκου με τον κύκλο Breton, Eluard, κ.λπ.
Εκκαθαρίστηκαν τα δύο τρίτα της Αθήνας, η κυκλοφορία όμως εξακολουθεί να είναι δύσκολη εξαιτίας των πολλών περιορισμών, συρματοπλεγμάτων , ελέγχων κ.λπ. Εξακολουθούν να πέφτουν όλμοι στο κέντρο της πόλης. Εξαιρετικός συνωστισμός στους δρόμους. Πολλοί Άγγλοι, ελληνικός στρατός, καμιόνια, άρματα μάχης. Όλα αυτά μες σε μιάν απέραντη λαική αγορά και σε γενικό τσαλαπάτημα. Άξαφνα ακούς μια δυνατή έκρηξη και σε λίγο μαθαίνεις ότι, στο γειτονικό δρόμο, έπεσε όλμος που έκανε καμιά δεκαριά θύματα, ενός γέρου έκοψε τα δύο πόδια και άλλα τέτοια περιστατικά που κανείς δεν τα συζητά. Η κίνηση του δρόμου συνεχίζεται στον ίδιο ρυθμό».
«Ο εχθρός επετέθη και κατέλαβε Γηροκομείον»
Δύο ραδιοτηλεγραφικές αναφορές του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ στις 2 του Γενάρη του ’45:
« Κατόπιν προπαρασκευής πυροβολικού κυρίως στόλου πρωινάς ώρας ο εχθρός επετέθη και κατέλαβε Γηροκομείον ΣΤΟΠ. Μετ’ αντεπίθεσιν ανακαταλάβαμεν τούτο ΣΤΟΠ. Ώραν 10.30 κατελήφθη εκ νέου υπό Άγγλων που βαδίζουν προς Περδικάρη δια του αυχένος ΣΤΟΠ.Eνεργηθείσαι νυκτεριναί αντεπιθέσεις υπό 3/ου και 4/ου Συν/των εις Κέντρον προσέκρουσαν επί ισχυρών αντιστάσεων ΣΤΟΠ. Κατάστασις εμφανίζεται σοβαρωτέρα εις περιοχήν Γηροκομείου ΣΤΟΠ. Ενδείκνυται νυκτερινή επιχείρησις από 2αν Μεραρχίαν και Ανεξάρτητον απόσπασμα ΣΤΟΠ.
ΣΔ 2-1-45, ώρα 12.30
ΠΥΡΙΟΧΟΣ-ΝΕΣΤΟΡΑΣ»
«Τμήματα αμύνονται σθεναρώς αλλά πιέζονται»
« Εχθρός από 7ης πρωινής επιτίθεται με τανκς και πεζικόν Εξάρχεια-Νεάπολιν ΣΤΟΠ. Ομοίως από φυλακών Χατζηκώστα ΣΤΟΠ. Τμήματα αμύνονται σθεναρώς αλλά πιέζονται ΣΤΟΠ. Καισαριανήν απεστάλησαν προς διείσδυσιν κατά ομάδας 150 άνδρες ΣΤΟΠ. Ουδείς κατόρθωσε ακόμη εισέλθη ΣΤΟΠ. Καισαριανήν-Υμηττόν παραμένουν 30 τανκς ΣΤΟΠ. Τμήμα μας συνεκρούσθη Αράπην ΣΤΟΠ. Χθες εσπέρας προώθησις εχθρικών δυνάμεων περιοχής Αμπελοκήπων ΣΤΟΠ. Διάρκειαν νυκτός παρατεταμέναι βολαί απαγορεύσεως εχθρικού πυρ/κού οδεύσεις αγούσας Αθήνας ΣΤΟΠ.
ΣΔ 2-1-45, ώρα 12.30
ΠΥΡΙΟΧΟΣ – ΝΕΣΤΟΡΑΣ».
«…να προμηθεύονται, προοδευτικώς, τας απαιτουμένας ενδυμασίας εκ της περιοχής της δράσεώς των»
Όταν πλέον ο ΕΛΑΣ, για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη πίεση των Εγγλέζων και των κυβερνητικών δυνάμεων έδωσε εντολή για ένταση των νυχτερινών επιχειρήσεων με ομάδες κρούσης, βρέθηκε μπροστά στο εξής πρόβλημα: Από τις διοικήσεις ορισμένων μονάδων του ΕΛΑΣ τέθηκε το ζήτημα της έλλειψης πολιτικών ρούχων, απαραίτητων γι’ αυτού του είδους τις ειδικές επιχειρήσεις διείσδυσης σε περιοχές που είχαν καταληφθεί από τις εχθρικές δυνάμεις. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος η διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ έστειλε την παρακάτω διαταγή στο 9ο Σύνταγμα:
« Η έλλειψις πολιτικής ενδυμασίας, ως αναφέρετε εις την υπ’ αριθ. ΑΠ 711 αναφοράν σας, επ’ ουδενί λόγω δύναται να εμποδίσει την ανασυγκρότησιν και οργάνωσιν των προβλεπομένων ομάδων κρούσεως.
Άλλωστε αι ομάδες αυταί θα δύνανται άμα τη ενάρξει των ενεργειών τους να προμηθεύονται, προοδευτικώς, τας απαιτουμένας ενδυμασίας εκ της περιοχής της δράσεώς των.
ΣΔ 2-1-45
ΠΥΡΙΟΧΟΣ- ΝΕΣΤΟΡΑΣ»
« Επίσημοι αμερικανοί απεσταλμένοι εις την Ελλάδα»
Από το «Δελτίον Ειδήσεων των κατά ξηράν εν Ελλάδι Δυνάμεων» (2.1.1945):
«Το Υπουργείον των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών διώρισε πέντε νέας προσωπικότητας δια να εργασθούν εις την Αμερικανικήν Πρεσβείαν των Αθηνών. Δύο εξ αυτών θα κατέχουν θέσεις προξένων και Γραμματέως, δύο άλλοι θα είναι ειδικοί βοηθοί και ο τελευταίος εξ’ αυτών θα είναι οικονομικός Σύμβουλος. Τέσσερις εξ αυτών ειργάσθησαν εις το Κάιρον ευρισκόμενοι εις επαφήν με την Ελληνικήν Κυβέρνησιν προ της επανόδου της εις Ελλάδα».
«Ντρέπομαι»
Επιστολή στρατιώτη των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα προς την οικογένειά του, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα του ΚΚ Βρετανίας «Daily Worker» στις 23 Δεκέμβρη 1944:
«Ήδη σας έχω γράψει για την κατάσταση των πραγμάτων στην Αθήνα. Ο Τύπος στην πατρίδα ετοιμάζει κείμενα.
Αναρωτιέμαι εάν σας πληροφορούν για τα ακριβή τεκταινόμενα. Αραγε οι ερωτήσεις στο Κοινοβούλιο θα απαντηθούν ειλικρινά; Φοβάμαι πως όχι.
Πρώτα από όλα, ντρέπομαι, ντρέπομαι πολύ, για το ρόλο που παίζει η Βρετανία εδώ. Από την πρώτη επιχείρηση της αστυνομίας, που άνοιξε πυρ εναντίον μίας ειρηνικής διαδήλωσης, ολόκληρη η πόλη αντηχεί πυροβολισμούς τουφεκιών, οπλοπολυβόλων και κανονιοβολισμούς από τα τανκς σε όλες τις συνοικίες.
Για μία ολόκληρη μέρα, πάνω κάτω, ήταν αρκετά σοβαρά τα πράγματα μεταξύ των αστυνομικών και του ΕΑΜ. Επειτα εμείς, κατόπιν διαταγών από το Λονδίνο, μπλεχτήκαμε.
Δεν μπορώ να ξεχάσω ότι δώσαμε σοβαρές διαβεβαιώσεις πως δεν θα εμπλακούμε στα εσωτερικά πολιτικά ζητήματα αυτής της χώρας και ότι εμάς, το στράτευμα, μας συμβούλεψαν να πράξουμε αναλόγως. Πώς τιμήθηκε αυτή η ιερή διαβεβαίωση;
Από το τελευταίο μου γράμμα τα τανκς μας, τα όπλα μας έχουν δει αρκετή δράση και έχουν τσακίσει φιλελεύθερες και κομμουνιστικές δυνάμεις, οι οποίες τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια ακούραστα πάλευαν ενάντια στο φασισμό. Είναι αλήθεια. Είμαι εδώ και έχω αρκετά καλή γνώση της κατάστασης.
Διεξάγεται μία ανελέητη μάχη της Δεξιάς ενάντια στην Αριστερά. Θυμηθείτε ότι η Αριστερά (ΕΑΜ) αγκαλιάζει έξι κόμματα, από τους φιλελεύθερους μέχρι τους κομμουνιστές (ΚΚΕ), ότι πριν ξεκινήσουν τα προβλήματα έξι υπουργοί της κυβέρνησης παραιτήθηκαν σε υποστήριξη αιτημάτων που στη συνέχεια ο λαός κινητοποιήθηκε για να τα διασφαλίσει. Ομως ολόκληρο το βάρος της βρετανικής δύναμης μπήκε στα γεμάτα, υποστηρίζοντας τη Δεξιά ενάντια στην Αριστερά.
Παρατηρώντας τα πράγματα από μία απόσταση, είμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι που θέλουν να ζήσουν τις ζωές τους σύμφωνα με τους όρους της Χάρτας του Ατλαντικού και της Συνδιάσκεψης της Τεχεράνης θα νικήσουν. Ελεύθεροι από την ανέχεια, από το φόβο, με ελευθερία θρησκευτικής πίστης, λόγου. Τι παραμύθια πρέπει να ειπωθούν πριν εξασφαλιστούν αυτά τα αιτήματα;
Πέρα από πολλές θλιβερές σκηνές, άκουσα τα τανκς να συντρίβουν με τις βολές τους το Αρχηγείο του ΕΑΜ μαζί με τους υπερασπιστές του, είδα το ένα μετά το άλλο τα “Spitfire” (σχεδόν καθημερινά) να ρίχνουν χιλιάδες βόμβες στις αιφνίδιες εφορμήσεις τους, σχεδόν μέσα στα σπίτια του κόσμου!
Τι άξιζαν οι διαβεβαιώσεις μας στον ελληνικό λαό; Το αίμα μου βράζει από τα πράγματα που κάνουν στο όνομά μας. Νιώθω τόσο άσχημα για αυτό το θέμα που απαίτησα να δω τον επικεφαλής αξιωματικό και του εξέθεσα τις απόψεις μου.
Εύχομαι να μπορούσα να βρίσκομαι στο Κοινοβούλιο, να ακούσω και να πάρω μέρος στη συζήτηση που απ’ ό,τι καταλαβαίνω θα λάβει χώρα. Θα έτριβα τη ντροπή που νιώθω από τις πράξεις μας στα μούτρα της κυβέρνησης που ευθύνεται για αυτά τα εγκλήματα.
Η δημοκρατία μας (λέξη ελληνική) πέφτει σαν καυτό μολύβι στα κορμιά του ελληνικού λαού. Τι μας χωρίζει, εμένα από τα παιδιά, ποια αιτία; Για ποιο λόγο μάτωσε αυτή η χώρα, βομβαρδίστηκε, και ο Θεός ξέρει τι άλλο;
Ειλικρινά, είμαι σοκαρισμένος με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα – και δεν είμαι ο μόνος. Πιστέψτε με, η καρδιά και το μυαλό μου βράζουν από αυτές τις καταραμένες εξελίξεις. Ποιος, οκτώ βδομάδες πριν, θα μπορούσε να είχε προβλέψει αυτή την κατάσταση των πραγμάτων;
Εχω έντονα αρνητικά συναισθήματα – ναι – αλλά επίσης σας διαβεβαιώνω ότι τα αντικειμενικά γεγονότα είναι ότι η κυβέρνησή μας σκόπιμα και ανελέητα επιβάλλει μία αντισυνταγματική κυβέρνηση στις πλάτες ενός συμμάχου, που επέδειξε ανυπέρβλητη ανδρεία. Βλέποντας τι συμβαίνει ακριβώς αυτή τη στιγμή, η Χάρτα του Ατλαντικού και η Συνδιάσκεψη της Τεχεράνης δεν αξίζουν ούτε κάλπικη δεκάρα.
Ολα τα παραπάνω δεν αποτελούν στρατιωτικό μυστικό, δεν λένε τίποτα για τους πολεμικούς στόχους για τους οποίους ο λαός μας υπέφερε, έχασε τόσα πολλά.
Η ελευθερία του ελληνικού λαού εξαφανίζεται – και μαζί της θα εξαφανιστεί η δική μας, εάν δεν προσέξουμε. Εν κατακλείδι, άλλη μια φορά σας λέω, ντρέπομαι γι’ αυτό που συμβαίνει, είναι ζωώδες και αηδιαστικό. Χαίρομαι που “άνοιξα τα χαρτιά μου” στον επικεφαλής αξιωματικό μου. Αυτή μου η πράξη με έκανε να νιώσω λιγάκι πιο καθαρός, όχι όμως πολύ. Τα τεκταινόμενα σήμερα στην Ελλάδα είναι ευθύνη δική μου, δική σας, των γειτόνων, του χωριού, της πόλης, της χώρας.
Μας στιγματίζουν όλους».
( Από το «Ριζοσπάστη», 24 Δεκέμβρη 2017).
Διαβάστε στο επόμενο: 3 Γενάρη 1945: Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ απειλούνται με περικύκλωση- Η νέα κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα
ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» Εδώ
