Δευτέρα 18 Δεκέμβρη 1944
Η μάχη της Αθήνας μπαίνει στο πιο κρίσιμο σημείο της. Οι Εγγλέζοι βοηθούμενοι από τους ριμινίτες και τους χωροφύλακες επιτίθενται σε πολλά μέτωπα. Στόχος τους η εκκαθάριση της Αθήνας και η αποκοπή των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Ιδιαίτερα στοχεύουν στην αποκοπή της λεωφόρου Συγγρού και της οδού Πειραιώς ώστε να κόψουν στα δύο και να απομονώσουν τις ελασίτικες δυνάμεις στα ανατολικά (της Συγγρού) και τα νότια ( της Πειραιώς). Παράλληλα θα μπορούν να μεταφέρουν συνεχώς από το Φάληρο στην Αθήνα τις ενισχύσεις που φθάνουν στον Πειραιά.
Ιδιαίτερα σκληρές είναι οι μάχες που γίνονται στο Ζάππειο, τον Αρδηττό, στου Μακρυγιάννη, το τμήμα Βεϊκου-Φιλοππάπου, στη Νέα Σμύρνη, την Καλλιθέα. Μεγάλο τμήμα των φυλακών Αβέρωφ καταλαμβάνεται από τον ΕΛΑΣ. Στα χέρια των ελασιτών πέφτουν 130 δοσίλογοι που κρατούνταν εκεί. Οι ελασίτες αναγκάζονται να υποχωρήσουν κάτω από την πίεση των εγγλέζικων τανκς και των ριμινιτών που κατάφεραν να παραλάβουν ένα μεγάλο αριθμό κρατουμένων μεγαλοδοσιλόγων.
Το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ της Αθήνας αναφέρει βαριές απώλειες. Είναι ενδεικτική η αναφορά του 4ου Συντάγματος: Αξιωματικοί και καπετάνιοι νεκροί 11, τραυματίες 14. Μαχητές νεκροί 48, τραυματίες 315, αγνοούμενοι 19.
Aκόμη το Σώμα Στρατού παίρνει μέτρα για τη δημιουργία ασφαλών διαδρόμων προς τα βόρεια, ώστε να μπορεί να διοχετεύσει προς τα ‘κει τις δυνάμεις του σε περίπτωση ανάγκης.
Μία ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 18ης οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αρχίζουν την επίθεση εναντίον του Αρχηγείου της RAF και των εκατοντάδων Εγγλέζων αξιωματικών και αεροπόρων που βρίσκονται στα ξενοδοχεία της Κηφισιάς «Απέργη», «Πεντελικόν» και «Cecil».
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
H επίθεση του ΕΛΑΣ στις φυλακές Αβέρωφ
Μετά από πολύωρη μάχη σώμα με σώμα ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα των φυλακών Αβέρωφ όπου κρατούνταν δεκάδες κορυφαίοι δοσίλογοι. Αρκετοί απ’ αυτούς συνελήφθησαν από τους ελασίτες (ανάμεσά τους και υπουργοί των δοσιλογικών κυβερνήσεων, ο στρατηγός Γεώργιος Μπάκος και ο Γεώργιος Πειρουνάκης, που εκτελέσθηκαν αργότερα από τον ΕΛΑΣ στα Κρώρα).
Όμως οι πιο σημαντικοί κρατούμενοι όπως οι πρωθυπουργοί της πρώτης και τρίτης τρίτης κυβέρνησης των ελλήνων κουίσλιγκς Γεώργιος Τσολάκογλου και Ιωάννης Ράλλης (σ.σ.: Ο δεύτερος πρωθυπουργός Ι. Λογοθετόπουλος είχε ακολουθήσει τα γερμανικά στρατεύματα κατά την αποχώρησή τους από την Αθήνα), ο πρώην δικτάτορας του 1926 και εμπνευστής της ιδέας για τη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας, Θεόδωρος Πάγκαλος, ο Νίκος Μπουραντάς , αρχηγός του Μηχανοκίνητου της Αστυνομίας στην κατοχή ( σ.σ: Οι γνωστοί μπουραντάδες, που συμμετείχαν σε όλα τα μπλόκα των γερμανών και των ταγματασφαλιτών), ο επικεφαλής των Ταγμάτων Ασφαλείας της Αθήνας Ι. Πλυτζανόπουλος και αρκετοί άλλοι φυγαδεύτηκαν από άνδρες της Ορεινής Ταξιαρχίας που παρενέβησαν με την υποστήριξη βρετανικών τανκς τους διέσωσαν και τους μετέφεραν στα Παραπήγματα όπου στρατοπέδευε η 23η Βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία.
Στο απόρρητο Δελτίο Πληροφοριών 18.12.44 ώρα 18.00 του αρχηγείου των βρετανικών δυνάμεων στην Αθήνα (ΑΡΚΦΟΡΣ) αναφέρονται και τα εξής:
«Περιοχή 3ης Ελλην. Ταξ/χίας. Επιτυχής επίθεσις εξαπελύθη προς βοήθειαν της φρουράς ΑΒΕΡΩΦ την 18.12.44 ώραν 13.30 υπό ενός Λόχου της 3ης Ελλην. Ταξ/χίας μετά ουλαμών αρμάτων, υποστηρίζοντα τούτον. Οι έγκλειστοι μετεφέρθησαν εις στρατώνα 23ης Τεθωρακισμένης Ταξ/χίας Παραπήγματα. Τα στρατεύματά μας ήρχισαν να αποσύρωνται την 17ην ώραν ( …) Οι ακόλουθοι αριθμοί εδόθησαν δια την εκκένωσιν των φυλακών ΑΒΕΡΩΦ. Άρρενες έγκλειστοι 192. Γυναίκες και παιδιά 30. Φύλακες 41. Χωροφύλακες 90. Ολόκληρος ο ουλαμός 64ης Μοίρας Πυρ/κού απεσύρθη…».
(«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου (1944-1949)», σ. 252, έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1998).
Από την πλευρά του ΕΛΑΣ στο «Δελτίον 23ης ώρας της 18-12-44» του Α΄ Σώματος Στρατού διαβάζουμε: « 1)7ον ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ. Εχθρικόν τανκς έβαλε κατά του εργαστηρίου του Αντικαρκινικού Ινστιτούτου και κατέστρεψε πολλά εργαλεία του Ιδρύματος. Κατόπιν σφοδράς πιέσεως Ριμινιτών υποστηριζομένων υπό τανκς ο εχθρός επέτυχε την ανακατάληψιν δυο-τριών πολυκατοικιών προ του 3ου Στρ. Νοσοκομείου (σ.σ.: Οι προσφυγικές πολυκατοικίες της λεωφόρου Αλέξάνδρας απέναντι από το γήπεδο του ΠΑΟ. Στο κτίριο του 3ου Στρατιωτικού Νοσοκομείου στεγάζεται σήμερα το Νοσοκομείο «Ελπίς», πίσω από τις προσφυγικές πολυκατοικίες που φέρουν ακόμη τα σημάδια από τις μάχες του Δεκέμβρη του 44).
Όπισθεν του γηπέδου του Παναθηναϊκού (σ.σ.: Εκεί ήταν τα Κουντουριώτικα, φτωχικός προσφυγομαχαλάς) χωροφύλακες και Ριμινίτες πιάσανε 200 γυναικόπεδα και 15 άνδρες. Αφού τους βασάνισαν τους ωδήγησαν με τα χέρια ψηλά στην τάφρο του Λυκαβηττού. Η Αγγλική αεροπορία βομβαρδίζει και πολυβολεί τμήματα του ΕΛΑΣ και αμάχου πληθυσμού Αμαρουσίου.
2) ΙΙ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ. Τα ενεργούντα τμήματά μας κατά των φυλακών Αβέρωφ εδέχθησαν την 14.10΄ σφοδρά πυρά από τανκς και από όλμους από το Λυκαβηττό. Το 3ον Συν/μα κατόπιν τούτου διέταξε την σύμπτυξιν των τμημάτων του εκ των φυλακών. Περιήλθον εις χείρας του 130 δοσίλογοι ( μεταξύ τούτων πιθανόν ο Μπάκος)…».
(Σπύρου Κωτσάκη ( Νέστορα) καπετάνιου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ της Αθήνας «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα»,σ.174, Σύγχρονη Εποχή , Αθήνα 1986)
«Ο στρατηγός κ. Νικόλαος Πλαστήρας απηύθυνε την κάτωθι έκκλησιν προς τους στασιαστάς»
Απόσπασμα από την «έκκληση» του Πλαστήρα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Η Ελλάς» (18.12.44), όργανο της κυβέρνησης Παπανδρέου, την οποία έριχναν τα εγγλέζικα αεροπλάνα στις συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά:
«…Μια ολιγάριθμος κακοποιός σπείρα εξ αναρχικών στοιχείων παρεσκεύασεν από μακρού χρόνου και εξαπέλυσε κατά του Έθνους άγριον εμφύλιον πόλεμον, αφού παρέσυρε ένα αριθμόν πατριωτών Ελλήνων είτε δια δόλου, είτε δια βίας.
Θλίβομαι βαθύτατα όταν αναλογίζομαι ότι άνευ δικαιολογημένης αιτίας χύνεται αφειδώς τόσο πολύτιμον Ελληνικόν αίμα και επισωρεύονται ερείπια επί ερειπίων. Συνεχείς αγώνες μου επί 35ετίαν υπέρ του Έθνους εις τα πεδία των μαχών και υπέρ των δημοκρατικών ελευθεριών του λαού εις το πολιτικόν πεδίον παρέχουν, φρονώ, εις εμέ, απλούν ιδιώτην σήμερον, το δικαίωμα να κάμω την υστάτην επίκλησιν προς τους παρασυρθέντας συμπολεμιστάς μου αφενός, με τους οποίους τόσοι πατριωτικοί αγώνες με συνδέουν, και προς τα πολυπαθή αφ’ ετέρου θύματα της Μικρασιατικής συμφοράς, τα οποία γνωρίζουν ότι κατά τας σκληράς εκείνας ημέρας της δυστυχίας των η ψυχή μου επόνεσεν μέχρις αίματος και ότι η στοργή μου και η αγάπη μου προς αυτούς κατέχει πάντοτε την ψυχήν μου.
Και κάμνω την έκκλησιν αυτήν , όπως εγκαταλείψητε αμέσως την αδελφοκτόνον στάσιν, αποσυρόμενοι εις τας εστίας σας, δια να αφεθή απερίσπαστον το κράτος εις την επιβολήν της τάξεως και της αναδιοργανώσεως…».
«Στο κάτω σπίτι τρεις νεκροί: ένας πατέρας και δυό παιδάκια από όλμο στην οδό Αδριανού».
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Σεφέρη (στις «Μέρες Δ΄ 1 Γενάρη-31 Δεκέμβρη 1944», σ.377,378, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1986):
« Δευτέρα, 18 Δεκέμβρη
Νυχτώνει. κρότοι της μάχης που άρχισε από τις 04.30΄ Πολυβόλο, όπως χτυπάς ένα χάρακα πάνω σε τραπέζι με ρυθμό μετρονόμου. Πιο πίσω άλλα βόλια σα ν’ αδειάζεις ένα σακούλι όσπρια σε μπρούτζινο σινί και βαρύτεροι βρόντοι σα να καρφώνουν ή να ρίχνουν σ’ ένα αμπάρι μεγάλες αδειανές κάσες. Αεροπλάνα στριφογυρνούν στον αέρα, βουτούν και αδειάζουν τα πολυβόλα τους. Αρχίζει η τρίτη εβδομάδα του πολέμου. Στο κάτω σπίτι τρεις νεκροί: ένας πατέρας και δυό παιδάκια από όλμο στην οδό Αδριανού.
Η τραγωδία σήμερα είναι που κανείς δεν έχει σαφή συνείδηση των διεθνών δεδομένων της κρίσης που περνά ο τόπος: Αγγλική πολιτική και Ρωσική πολιτική. Οι φόβοι που δεν έπαψα να λέω στο Κάιρο, ως το σημείο να παρεξηγηθώ, γίνουνται τώρα απειλές τρομαχτικά παρούσες. Κανείς ωστόσο δε μοιάζει να γυρεύει τέτοια πράγματα εδώ, ψύχραιμα, επίμονα. Το αιώνιο παλιό, προπολεμικό θέμα: η γραμμή της αντίστασης των Δημοκρατιών. Το μόνιμο ερώτημα».
Ο ΕΛΑΣ για τους ελεύθερους σκοπευτές
Διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ για την δράση ελεύθερων σκοπευτών:
« Διαταγή
Σε κάποιο σημείο της πόλεως (σ.σ. Στην περιοχή των Αμπελοκήπων) παρουσιάσθη ένας ελεύθερος σκοπευτής που έβαλλε εναντίον μαχητών μας. Σας καθιστούμεν γνωστόν ότι η δράση αυτών αντιβαίνει στους διεθνείς νόμους διεξαγωγής πολέμου. Κατά συνέπειαν, όποιος εμφανίζεται να εκτελείται επί τόπου χωρίς διαδικασίαν. Συνυπεύθυνοι ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΕΝΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΕΙΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟΝ ΘΑ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ. Η παρούσα να ανακοινωθή εις τον πληθυσμόν με τηλεβόα.
ΣΔ 18-12-44
Το Α΄ Σ. Στρατού».
(Σπύρου Κωτσάκη «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα»,σ.167, οπ.π.)
Οι Εγγλέζοι στην επίθεση από του Μακρυγιάννη έως τη Νέα Σμύρνη
O Oρέστης Μακρής καπετάνιος του Β΄ Συγκροτήματος του ΕΛΑΣ Αθήνας περιγράφει τις μάχες στου Μακρυγιάννη, του Φιλοπάππου,την περιοχή του Σταδίου, το Δουργούτι, την Καλλιθέα, τη Νέα Σμύρνη και τις Τζιτζιφιές στις 18.12.1944 ( από το βιβλίο του « Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας – Άνεμος λευτεριάς στις Ανατολικές και Νότιες συνοικίες 1941-1945:Χρονικό» , σ.119-121, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985):
«18 ΔΕΚΕΜΒΡΗ. ΓΙΓΑΝΤΙΑ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟ ΜΕΤΩΠΟ
Με το χάραμα, κι ενώ στο βόρειο μέτωπο της Αθήνας ο ΕΛΑΣ διατηρεί την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων με δυο σοβαρές επιτυχίες (κατάληψη φυλακών Αβέρωφ και σύλληψη 600 άγγλων στην Κηφισιά), αντίθετα, στο νότιο οι άγγλοι έχουν εξαπολύσει μια γιγάντια επίθεση με αντικειμενικό σκοπό, πρώτα, την κύκλωση και εξόντωση των δυνάμεων του Β’ συγκροτήματος στου Μακρυγιάννη και. δεύτερο, ενάντια στο 11ο σύνταγμα Τρίπολης στην Καλλιθέα.
Οι άγγλοι ρίχνουν σ’ αυτή τη διπλή επιχείρηση σχεδόν όλες τις δυνάμεις, που έφεραν τις τρεις τελευταίες μέρες με τα καράβια τους απ’ την Ιταλία. Ας δούμε λεπτομερειακά πώς ενήργησε ο εχθρός σε κάθε τομέα του μετώπου.
Οι άγγλοι, αφού βομβάρδισαν ανελέητα με πυροβολικό (του στόλου και της Ακρόπολης), με όλμους και με ρουκέτες από 10 αεροπλάνα τους λόφους Φιλοπάππου, Σικελίας και Αρδηττού, στη συνέχεια εξαπολύουν έξι επιθετικές σφήνες στο πρώτο σκέλος της επιχείρησης.
α) Ενάντια στο λόφο Φιλοπάππου με τανκς και πολυάριθμο πεζικό. Η βάση εξόρμησης ήταν η Πνύκα και η οδός Αρεοπαγίτου.
β) Στο λόφο Αρδηττού, που τον κατέχουν δυνάμεις του 2ου συντάγματος. Η βάση εξόρμησης το Ζάππειο και οι στήλες του Ολυμπίου Διός.
γ) Ενάντια στην ανατολική πλευρά των στρατώνων μεταξύ των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου– Συγγρού και Μακρυγιάννη. Βάση εξόρμησης ο στρατώνας, η Πλάκα και η λεωφόρος Συγγρού. Αυτόν τον τομέα τον έχουμε εκκενώσει τη νύχτα, χωρίς να το έχουν αντιληφθεί.
δ) Από τη λεωφόρο Συγγρού προς την οδό Λεμπέση–Πετμεζά–Κοντούλη, με κατεύθυνση προς την οδό Μητσαίων–Μισαραλιώτου (περιοχή Αη Γιάννη Γαργαρέττας) και τελικό στόχο το λόφο Φιλοπάππου.
ε) Από του Φιξ προς τους δρόμους Τζίνη– Μπότσαρη, με κατεύθυνση πάλι προς το λόφο Φιλοπάππου.
στ) Από το Δουργούτι–ΕΘΕΛ ενάντια στο λόφο της Σικελίας. Φαίνεται καθαρά η πρόθεσή τους. Επιδιώκουν κατάληψη του Φιλοπάππου Γαργαρέττας
Βεΐκου Κουκακίου και Παλαιών Σφαγείων για την εξόντωση των δυνάμεων του Β’ συγκροτήματος.
Το δεύτερο σκέλος της μεγάλης επίθεσης των άγγλων είναι η προσπάθεια να καταλάβουν την Καλλιθέα, που την υποστηρίζει το 11ο σύνταγμα Τρίπολης.
Εκεί εξαπέλυσαν δυο μετωπικές επιθέσεις. Μια από τον Ιππόδρομο–Τζιτζιφιές και μια από τη λεωφόρο Συγγρού στο ύψος του Ιωσηφόγλειου.
Σ’ αυτή τη μεγάλη διπλή επιχείρησή τους έχουν διαθέσει, εκτός από το πυροβολικό, άφθονους όλμους, 10 αεροπλάνα και περίπου 80 τανκς Σέρμαν και θωρακισμένα αυτοκίνητα. Το δε πεζικό τους, ξεπερνάει τους 5.000 άνδρες.
Αυτή η μέρα μπορεί να χαρακτηριστεί, χωρίς υπερβολή, η πιο ματωμένη μέρα του Μεγάλου Δεκέμβρη. Οι απώλειες και από τις δυο πλευρές είναι τεράστιες.
Οι δρόμοι και τα σπίτια των συνοικιών μας βάφτηκαν με άφθονο αίμα και γέμισαν ερείπια. Η σύγκρουση ανάμεσα στο Δαυίδ και το Γολιάθ ήταν τρομαχτική σε ένταση. Από τη μια μεριά, το σίδερο και η φωτιά των αδίσταχτων δολοφόνων του ιμπεριαλισμού,και από την άλλη τα ξυπόλητα και πεινασμένα παιδιά της λαϊκής δημοκρατίας, ξαναμμένα από το πάθος και τη φλόγα για τη λευτεριά που έκαιγε στα στήθια τους κι έδιναν αφειδώλευτα τη ζωή τους για κάθε σπιθαμή γης που διεκδικούσαν οι εχθροί μας.
Και πίσω από τους σκόμπυδες τα « τσακάλια» τους οι γερμανοτσολιάδες – χωροφύλακες, σ ’ ένα όργιο εκτελέσεων, βασανισμών και συλλήψεων των αθώων πολιτών που πέφτανε στα χέρια τους.
Γύρω στο μεσημέρι, κάτω από τα πλευρικά χτυπήματα του ΕΛΑΣ ο εχθρός χαλάρωσε, κουράστηκε και σιγά–σιγά σταμάτησε να χτυπάει. Του χρειαζόταν κι άλλο σίδερο κι άλλη φωτιά, για να κάψει τα γυμνά στήθια των καλύτερων παιδιών του λαού μας.
Σήμερα νικητής αναδείχτηκε ο Δαυίδ. Είχε δαμάσει τις θωρακισμένες ορδές του χτηνώδικου εγγλέζικου ιμπεριαλισμού.
Χάσαμε το 1/3 των μαχητών μας και μερικούς δρόμους, όμως το μέτωπό μας δεν μπόρεσαν να το σπάσουν πουθενά.
Τα δυο στηρίγματά μας, ο λόφος του Φιλοπάππου απ’ τα αριστερά και ο λόφος της Σικελίας στα δεξιά, έγιναν φρούρια άπαρτα. Χάθηκαν οι μισοί υπερασπιστές τους, όμως οι άλλοι μισοί πολεμούσαν για 10 ο καθένας.
Ο εχθρός έφτασε ως την οδό Βεΐκου. Οι μαχητές μας κρατούν τα τελευταία τετράγωνα στους πρόποδες του Φιλοπάππου, από Μισαραλιώτου στου Μακρυγιάννη, Γαργαρέττα, Βεΐκου ως το Κουκάκι και Παλαιά Σφαγεία, σε ένα ενιαίο συμπαγές μέτωπο ανάμεσα στα δυο στηρίγματα (Φιλοπάππου–Σικελίας).
Ο Σ.Δ. του Β’ συγκροτήματος, στην οδό Τζίνη και Ζαχαρίτσα, βρίσκεται πλέον στην πρώτη γραμμή του πυρός. Ο καπετάνιος του τάγματος των Κορινθίων προτείνει να μεταφερθούμε προς τα Πετράλωνα. Η πρότασή του απορρίπτεται και από το Μένιο Μανουρά και από μένα.
Η παραμονή μας εκεί, είχε μεγάλη σημασία για το ηθικό των μαχητών μας. Έδειχνε την πίστη της διοίκησης στις δυνάμεις μας και την απόφασή μας να μην υποχωρήσουμε ούτε ένα βήμα πίσω. Κι αυτό ήταν το βασικό κι όχι η απρόσκοπτη λειτουργία του Σταθμού μας. Τα λίγα τετράγωνα που μας πήρε ο εχθρός τα πλήρωσε πολύ ακριβά. Είχαν πάνω από 200 απώλειες. Το ΙΙΙο τάγμα μας (Παν. Σαμπλίδη) έχει στο ενεργητικό του κι ένα λάφυρο. Είναι ένα θωρακισμένο αυτοκίνητο. Πέτυχαν με ριπή τον οδηγό του στο « δόξα πατρί » κι έπεσε το θωρακισμένο πάνω σε ένα τοίχο. Πετάχτηκε γρήγορα ένας μαχητής και έριξε μια « μιλς » χειροβομβίδα μέσα. Το αχρήστεψε σκοτώνοντας και το πλήρωμα, θυμάμαι πως του έγινε αυστηρή παρατήρηση, γιατί, αν δεν έριχνε τη χειροβομβίδα, θα μπορούσαμε να το χρησιμοποιήσουμε αμέσως ενάντια στους εχθρούς.
Οι Κορίνθιοι με αντιαρματικό τουφέκι είχαν αχρηστέψει άλλο ένα « Σέρμαν».
Στην Καλλιθέα το 11ο σύνταγμα προσαρμόστηκε γρήγορα στον αγώνα της πόλης και μάχεται κι αυτό με επιτυχία. Αποκρούει τις επιθέσεις του εχθρού. Εκεί η μάχη συνεχιζόταν ως το απόγευμα. Τελικά κατόρθωσαν να συγκρατήσουν τους άγγλους στην οδό Δήμητρας (σήμερα Δαβάκη) από τη λεωφόρο Συγγρού ως την πλατεία της Καλλιθέας.
Στις δυο μετά το μεσημέρι, ύστερα από μεγάλη περιπέτεια, περνάει τη λεωφόρο Συγγρού στο ύψος της οδού Αγίων Πάντων της Καλλιθέας ο σύνδεσμος της ταξιαρχίας και μου παραδίνει την πιο κάτω άκρως επείγουσα διαταγή:
ΕΛΑΣ 18.12.44
1 ταξιαρχία ώρα 12 μεσημβρινή
ΔΙΑΤΑΓΗ
1) Από λήψεως της παρούσης ο Γιάννης να παραδώσει τη διοίκηση του Β’ συγκροτήματος στη γραμματέα της 5ης Αχτίδας της ΚΟΑ.
2) Από τούδε το Β’ συγκρότημα τίθεται στις διαταγές της II ταξιαρχίας. Η διοίκηση να λάβει το ταχύτερο επαφή μέσω του τάγματος Πετραλώνων.
3) Το Ιο τάγμα Νέας Σμύρνης, με επικεφαλής το Γιάννη (Ορ. Μακρή) να περάσει το ταχύτερο τη λεωφόρο Συγγρού και να προωθηθεί στα νότια της Νέας Σμύρνης.
Αποστολή τάγματος: Με την ενίσχυση και των υπαρχουσών ολιγάριθμων τοπικών δυνάμεων των ελεύθερων σκοπευτών, ν ασυγκρατήσει τις ισχυρές δυνάμεις του εχθρού, που προωθούνται από Βουρλοπόταμο προς Νέα Σμύρνη και δημιουργούν άμεσο κίνδυνο για την ταξιαρχία και τις ανατολικές συνοικίες γενικότερα.
4) Αναφέρατε λήψη–εκτέλεση και σταθμό διοίκησης του τάγματος.
Η διοίκηση Δεληβοριάς ( σ.σ. Στάθης Δεληβοριάς μόνιμος αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού) – Κοσμάς( σ.σ. Γιάννης Λογοθέτης)
Ο σύνδεσμος με πληροφόρησε προφορικά, ότι εγγλέζοι και ινδοί έχουν καταλάβει το νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης και προωθούνται προς την πλατεία Σκατζουράκη (ύψωμα), στη συμβολή των οδών Αρτάκης και Αγίας Σοφίας. Έχουν εμφανιστεί και 3 τανκς. Χωρίς να χάσω ούτε ένα λεπτό, στέλνω σύνδεσμο στο 1ο τάγμα του Μιχάλη Παναγιωτίδη και ζητάω να έρθει αμέσως και να φέρει μαζί του την ομάδα του Αλισάφη με το μυδράλιο αεροπλάνου που χειρίζεται ο ίδιος.
Άλλος σύνδεσμος φεύγει για να φέρει τη γραμματέα της 5ης αχτίδας, την «Κατσαρίδα».
Σύγχρονα συνεργαζόμαστε, ο Μανουράς, ο καπετάνιος των Κορινθίων, και εγώ και καθορίζουμε τις δυνάμεις που θα καλύψουν το κενό του τάγματος. Σε ένα τέταρτο έχει έρθει ο Μιχάλης με τον Αλισάφη. Δίνω οδηγίες στο Μιχάλη, πώς θα περάσει μόλις νυχτώσει το 1ο τάγμα από τη λεωφόρο Συγγρού στην οδό Αγίων Πάντων, πιο κάτω απ’ τον Άγιο Σώστη, και πώς θα προωθηθούν προς την πλατεία Σκατζουράκη, που θα τον περιμένω για νέες οδηγίες. Η δύναμη του τάγματος εκείνη τη στιγμή ήταν 230 άνδρες.
Ήρθε και η «Κατσαρίδα», έλαβε γνώση της διαταγής και πήρε προσωρινά τη θέση μου.
Η ομάδα του Αλισάφη (γύρω στους 10 άνδρες), με το μυδράλιο και με οδηγό το σύνδεσμο της ταξιαρχίας και επικεφαλής την αφεντιά μου, περάσαμε γύρω στις 4 το απόγευμα τη λεωφόρο Συγγρού. Ο σύνδεσμος έφυγε για την ταξιαρχία με την πρώτη λακωνική αναφορά μου. Φτάσαμε στην πλατεία Σκατζουράκη (σήμερα ονομάζεται πλατεία Ηρώων) στις 4 και 30′. Ο επικεφαλής των τοπικών δυνάμεων της Νέας Σμύρνης μου ανέφερε ότι έχει σε αραιή διάταξη γύρω στους 40 μαχητές και καμιά εικοσαριά της «Μεταξωτής » διμοιρίας (Πάσχος Γ.– Μιχ. Θεοδωράκης) στην οδό Ομήρου και Χρυσοστόμου Σμύρνης, στο πίσω μέρος του Ιωσηφόγλειου ( σ.σ. Ο ένας από τους διμοιρίτες ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης. Ο λόχος ΕΠΟΝ της Νέας Σμύρνης ονομάζονταν από τους άλλους ελασίτες «Μεταξωτός Λόχος» λόγω της νεαρής ηλικίας των φοιτητών μελών του). Οι προφυλακές του εχθρού έχουν εγκατασταθεί 200 μέτρα πιο κάτω και οι κύριες δυνάμεις τους βρίσκονται στο νεκροταφείο και το χτήμα Κουβέλη. Είναι άγγλοι και ινδοί αναπτυγμένοι σε μεγάλο μέτωπο. Προχωρούσαν πολύ αργά και προσεχτικά. Με τα κιάλια μου εντοπίζω από μια ταράτσα γύρω στους 150 άγγλους κοντά στο νεκροταφείο, που πάνε κι έρχονται προς ένα σταθερό σημείο. Πρέπει να είναι εγκατεστημένος εκεί κάποιος προωθημένος σταθμός διοίκησης του εχθρού. Εκεί κοντά είναι σταθμευμένα και 2 τανκς. Η απόσταση που μας χωρίζει είναι γύρω στα 500 μέτρα. Στήνουμε γρήγορα με τον Αλισάφη το μυδράλιο σε κατάλληλο σημείο. Το σταθεροποιούμε και του δίνω τα κιάλια για να εντοπίσει καλά το στόχο και στη συνέχεια αδειάζει επάνω τους ολόκληρο τον κυλινδρικό γεμιστήρα. Εγώ με τα κιάλια μου παρακολουθούσα το αποτέλεσμα. Τουλάχιστον 30 άγγλοι και ινδοί τέθηκαν εκτός μάχης, νεκροί ή τραυματίες. Οι υπόλοιποι σκορπίστηκαν. Ο πανικός των άγγλων απ’ αυτό το αναπάντεχο και ξαφνικό χτύπημα ήταν τέτοιος, που μέσα σε μισή ώρα τράπηκαν σε άταχτη φυγή, τόσο οι προφυλακές τους, όσο και οι κύριες δυνάμεις τους προς το Βουρλοπόταμο (Αμφιθέα).
Η Νέα Σμύρνη γι αυτή τη νύχτα είχε σωθεί. Στις 9 το βράδυ έφτασε ο Παναγιωτίδης με το Ιο τάγμα μας.Το κλειδί της άμυνας της συνοικίας είναι το μικρό ύψωμα της πλατείας Σκατζουράκη. Εκεί οχυρώθηκαν οι κύριες δυνάμεις μας. Το αριστερό μας ήταν ως τα τελευταία σπίτια στη ρεματιά και το δεξιό μας ως την Ελευθερίου Βενιζέλου. Στέλνουμε και μια διμοιρία ενίσχυση στον Πάσχο και το Μίκη Θεοδωράκη και έρχομαι αμέσως σε επαφή με τις πολιτικές μας οργανώσεις της Νέας Σμύρνης. Τους ζητάω να κινητοποιήσουν αμέσως μεγάλες ομάδες λαού με κασμάδες και φτυάρια και ν’ αρχίσουν να φτιάχνουν οδοφράγματα στους κύριους δρόμους απ’ τους οποίους θα προωθήσει ο εχθρός τα τανκς. Δίπλα στα οδοφράγματα και μέσα στα σπίτια έχουμε έτοιμες ομάδες μπουρλοτιέρηδων με μπουκάλια βενζίνης, θα τους εγκαταστήσουμε εκεί, μέσα στη νύχτα.
Τώρα διαθέτουμε και αρκετές νάρκες. Αρχίσαμε κιόλας να τις τοποθετούμε γύρω στα 100 μέτρα μπροστά από την οχυρωμένη γραμμή μας.
Οργανώνω και Σ.Δ. στην οδό Αρτάκης 123 (στην πλατεία Σκατζουράκη). Είναι από σύμπτωση το σπίτι που είχα νοικιάσει κι έμενα εκεί σ’ όλη την περίοδο της απελευθέρωσης. Γράφω και την αναφορά μου προς την ταξιαρχία, συμπληρώνοντας με πληροφορίες από την Πολιτοφυλακή Νέας Σμύρνης –Φαλήρου για τον αριθμό και τη σύνθεση των εχθρικών δυνάμεων.
Υπολογίζουμε ότι έχει συγκεντρωθεί στο Βουρλοπόταμο και Φάληρο περίπου ένα σύνταγμα ινδών και άγγλων με 15 τανκς. Είχαν αναπτυχθεί με μέτωπο προς τη Νέα Σμύρνη και προχωρούσαν πολύ αργά και μεθοδικά.
Πίσω απ’ αυτούς έφταναν συνεχώς νέες ενισχύσεις. Όλα έδειχναν πως προετοίμαζαν σοβαρή επίθεση από το νότο ενάντια στις ανατολικές συνοικίες μας. Ως τα ξημερώματα οργανώναμε την άμυνά μας με ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Οι προφυλακές μας βρίσκονται κοντά στο νεκροταφείο. Οι νάρκες έχουν τοποθετηθεί. Αρκετά οδοφράγματα σε επίκαιρα σημεία έχουν τελειώσει.
Περιμένουμε τον εχθρό ψύχραιμοι κι αποφασισμένοι να τον σταματήσουμε. Η ΚΕ του ΕΛΑΣ στο δελτίο που δημοσίευσε στις 19.12.44 γράφει μεταξύ άλλων, για τις επιχειρήσεις της 18.12.44:
« Εχθρός σημείωσε ζωηρήν επιθετικήν δράσιν χθες 18–12 από κέντρον πόλεως Αθηνών προς διάφορα επίκαιρα δεσπόζοντα σημεία και από νότον προς Νέαν Σμύρνη και Καλλιθέαν στοπ. Ημέτερα τμήματα έτρεψαν φυγήν επιτιθεμένους και κράτησαν αποφασιστικά θέσεις των στοπ. Λόφος Φιλοπάππου και Αρδηττού ανακατελήφθησαν υπό ΕΛΑΣ. Εις λόφον Αρδηττού απώλειαι εχθρού 50 νεκροί, 12 αιχμάλωτοι στοπ » .
Στο δελτίο αναφέρεται εσφαλμένα ότι ανακατελήφθη και ο λόφος Φιλοπάππου, γιατί οι άγγλοι δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν καθόλου. Το πέτυχαν την επομένη μέρα στις 19–12, οπότε με αντεπίθεση τα τμήματά μας τους έδιωξαν…».
«Προειδοποίηση»
Από την πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» στις 18.12.1944:
«Ο Παπανδρέου οργανώνει καινούργια γενιτσαρικά τάγματα και καλεί σε κατάταξη τις κλάσεις 1934 έως 1940. Κανείς τίμιος άνθρωπος δεν θα βρεθεί να υπακούσει στις διαταγές του δολοφόνου. Οπωσδήποτε ο λαός θα αμυνθεί με σκληρά μέτρα και τα πρώτα θα είναι να πιαστούν οι οικογένειες των τυχόν ασυνείδητων που θα παρουσιαστούν».
«Οπλίζουν τους τσολιάδες»
«Στην πλατεία των Παληών Ανακτόρων γίνεται εκ νέου συστηματική κατάταξη των τσολιάδων και δοσιλόγων αξιωματικών που κρατούνταν στο Γουδί».
«Από τα όργια των μισθοφόρων»
« Στη στοά Ορφανίδου μια ομάδα χίτες έπιασαν ένα περαστικό και του έκαναν λεπτομερειακή έρευνα. Του βρήκαν μια εθνικοαπελευθερωτική εφημερίδα και για το λόγο αυτόν τον σκότωσαν με τον υποκόπανο. Το θύμα ήταν τραπεζιτικός υπάλληλος».
«Το ζήτημα της αντιβασιλείας»
«ΛΟΝΔΙΝΟ 17.- Ειδήσεις από την Αθήνα αναφέρουν ότι διάφορα πρόσωπα βολιδοσκόπησαν τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό κατά πόσο θα ήταν διατεθειμένος να δεχθεί τη θέση του Αντιβασιλέως ή του προέδρου Συμβουλίου Αντιβασιλείας. Ο Δαμασκηνός δήλωσε ότι δε θα είχε αντίρρηση. Σχετικά με το ζήτημα της Αντιβασιλείας, τονίζεται ότι βρίσκει ευμενή απήχηση στην Ελληνική κοινή γνώμη. Την Αντιβασιλεία είχε προτείνει και το δημοσιογραφικό όργανο του Κομμουνιστικού Κόμματος, πριν γίνει σύγκρουση. Με την ιδέα της Αντιβασιλείας διαφωνούν οι κύκλοι των βασιλοφρόνων που θεωρούν το ζήτημα άκαιρο.
Το Κόμμα των Βασιλοφρόνων έστειλε τηλεγράφημα στον Γλύξμπουργκ και του ζητάει να μη δεχθεί την Αντιβασιλεία».
« Ο Λαός να βοηθήσει τα επισιτιστικά του όργανα»
« … Όλος ο πληθυσμός πρέπει να βοηθήσει τις Λαϊκές Επιτροπές στο έργο της εξεύρεσης τροφίμων και της διανομής τους χωρίς καμιά διάκριση. Κάθε πολίτης έχει καθήκον ν’ αναφέρει τα παράπονά του στις συνοικιακές Λαϊκές Επιτροπές. Κάθε παράπονο που στρέφεται εναντίον των Επιτροπών αυτών ν’ αναφέρεται αμέσως στην Παναθηναϊκή Επιτροπή. Όλοι οι πολίτες μπορούν να βοηθήσουν επίσης υποδείχνοντας στις Λαϊκές Επιτροπές, πού υπάρχουν αποθήκες με τρόφιμα».
« Αγορανομικά μέτρα»
« Η Παναθηναϊκή Λαϊκή Επιτροπή, που όπως ανακοινώθηκε έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να παίρνει αγορανομικά μέτρα, καθώρισε τιμές για τη χονδρική και λιανική πώληση των τροφίμων και γενικά των ειδών πρώτης ανάγκης. Στη Νέα Φιλαδέλφεια η Λαϊκή Επιτροπή επίταξε διάφορα βιομηχανικά είδη και τα έστειλε στις επαρχίες για ανταλλαγή».
«Προσοχή! Προσοχή!»
« Ακούτε κάθε μέρα το Ραδιοφωνικό Σταθμό του ΕΑΜ. Ώρα 1 μ.μ. και 7 μ.μ. μήκος κύματος 540, μεσαία κύματα».
Το «λαγωνικό» που άκουγε στο όνομα Άγγελος Μ. Έβερτ
Εμπιστευτική αναφορά του Διευθυντή της Αστυνομίας Αθηνών Άγγελου Μ. Έβερτ προς το υπουργείο των Εσωτερικών (σ.σ.: Ο Έβερτ ήταν αυτός που έδωσε το σύνθημα για να ματοκυλίσουν οι αστυφύλακες τους άοπλους διαδηλωτές στο Σύνταγμα στις 3 του Δεκέμβρη):
«Λαμβάνομεν την τιμήν ν’ αναφέρωμεν Υμίν ότι καθ’ ας έσχομεν πληροφορίας το ΚΚΕ καταρτίζει μυστικάς ομάδας , αίτινες μετά την κατάπαυσιν της ενόπλου στάσεως έχουσιν εντολήν να προβαίνωσιν εις δολοφονίας Αστυνομικών και Αξιωματικών του Στρατεύματος».
«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου (1944-1949)», σ. 253, έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1998.
***
Διαβάστε στο επόμενο: Κατάληψη από τον ΕΛΑΣ του στρατηγείου της RAF στην Κηφισιά- ΚΚΕ: Έλληνες ξανά επί ποδός πολέμου!
ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» ΕΔΩ.
