Δευτέρα 11 Δεκέμβρη 1944
Το Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη εξακολουθεί να πολιορκείται ασφυκτικά από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που για μια ακόμη φορά εξαπολύουν επίθεση που αποτυγχάνει λόγω των πυρών που δέχονται από τους Εγγλέζους αλεξιπτωτιστές από την Ακρόπολη και τα πανταχού παρόντα εγγλέζικα τανκς. Λίγους δρόμους πιο κει οι ελασίτες ανακαταλαμβάνουν την περιοχή γύρω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ακόμη ελασίτες ανακαταλαμβάνουν το Πολυτεχνείο. Στα χέρια τους πέφτουν το Δ΄ Αστυνομικό Τμήμα και η Τροχαία τη δύναμη της οποίας αποτελούν κυρίως «Μπουραντάδες», συνεργάτες των γερμανών. Αυτοί αποτελούσαν τη δύναμη που άνοιξε πυρ κατά των αόπλων διαδηλωτών στο Σύνταγμα στις 3 του Δεκέμβρη.
Στην περιοχή της Ομόνοιας γίνονται σκληρές μάχες. Καταλαμβάνονται από ελασίτες όλοι οι γύρω δρόμοι από την πλατεία που την έχουν περιφράξει με συρματοπλέγματα οι Εγγλέζοι. Την ίδια μέρα οι επιθέσεις των βρετανών στη Σωτηρία και το Βατραχονήσι-Παγκράτι αποτυγχάνουν.
Στον Πειραιά το Πολεμικό Ναυτικό των βρετανών βομβαρδίζει συνοικίες της πόλης και το Τζάννειο Νοσοκομείο.
Το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ εκδίδει διαταγή για ένταση των επιθέσεων στου Μακρυγιάννη και τη Σχολή Ευελπίδων. Ακόμη ζητά επειγόντως από την Ι Μεραρχία του τακτικού ΕΛΑΣ την αποστολή πυροβόλων και οβίδων (εκείνη τη στιγμή διέθετε μόνο 8 πυροβόλα και ελάχιστες οβίδες).
« Εκείνο όμως που μας λείπει περισσότερο, αναφέρει ο καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας), είναι όπλα και πυρομαχικά. Υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες χέρια του εξεγερμένου λαού να τα κρατήσουν, χώρια από τον άοπλο εφεδρικό ΕΛΑΣ Αθήνας –Πειραιά. Ιδιαίτερα μας λείπουν πυροβόλα και τουφέκια αντιαρματικά. Ζητάμε από την ΚΕ του ΕΛΑΣ να κάμει το παν για να’ ρθουν αντιαρματικά και πυρομαχικά από τη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο».
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
«Οι Βρεταννοί είχαν υποτιμήσει τις δυνάμεις του ΕΑΜ και ως προς τη μαχητική τους ικανότητα και ως προς την αριθμητική τους υπεροχή »
Από το βιβλίο του Σπύρου Μαρκεζίνη «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος (1936-1975) τ. Β, σ.39,40,Πάπυρος Αθήνα 1994:
« Στις 11 Δεκεμβρίου έφθασαν στην Αθήνα ο Αλεξάντερ ( σ.σ.: στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ, κόμης της Τύνιδας , διαδέχθηκε το στρατηγό Ουίλσον στη Ανώτατη Διοίκηση Συμμαχικών Δυνάμεων της Μεσογείου) και ο Μακμίλλαν, ( σ.σ.: Χάρολντ Μακμίλλαν, υπουργός για τη διοίκηση Μεσογείου, πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας από το 1957 έως το 1963, πρωτεργάτης των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου για την Κύπρο). Επιβαίνοντες τανκς, διήνυσαν το «τρελό μίλι» ( the mad mile) της Λεωφόρου Συγγρού.
Στο Γενικό Στρατηγείο ενημερώθηκαν από τον Στρατηγό Σκόμπυ και ακολούθησε σύσκεψη στην Βρετανική Πρεσβεία.
Tα πράγματα δεν θα μπορούσαν να ήταν χειρότερα, θα σημειώσει αργότερα ο Μακμίλλαν. Οι Βρετανοί είχαν υποτιμήσει τις δυνάμεις του ΕΑΜ και ως προς την μαχητική τους ικανότητα και ως προς την αριθμητική τους υπεροχή. Την ώρα εκείνη τα βρετανικά στρατεύματα είχαν περιορισθεί σε μικρό τμήμα του κέντρου (σ.σ: Αυτό που ο λαός ονόμαζε σκωπτικά «Σκομπία») και σε τμήμα του Πειραιώς. Το αεροδρόμιο του Τατοϊου είχε χαθεί, τα στρατεύματα στα προάστια είχαν αποκοπεί και το αεροδρόμιο στο Καλαμάκι δεν παρείχε απόλυτη ασφάλεια. Οι βρετανικές δυνάμεις δεν ήλεγχαν τον λιμένα του Πειραιώς και εχρησιμοποιούσαν τις ακτές του ανοικτού όρμου του Φαλήρου. Τα στρατιωτικά εφόδια επαρκούσαν για πέντε ημέρες και τα τρόφιμα για οκτώ. Το εργοστάσιο της Poewr εβρίσκετο υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ, ο οποίος προέβαινε πλέον σε επιθέσεις αυτοκτονίας για να προλάβει τις βρετανικές ενισχύσεις. Η σοβαρότης της καταστάσεως ήταν προφανής, διότι για να φθάσουν στην Αθήνα οι απαραίτητες δυνάμεις εχρειάζοντο 15 ημέρες περίπου. Ο Μακμίλλαν και ο Αλεξάντερ ενημέρωσαν τον Τσώρτσιλ, προς τον οποίο ετόνισαν επίσης την ανάγκη διορισμού του Δαμασκηνού ως αντιβασιλέως εκτιμώντες ότι αυτό θα εξουδετέρωνε το επιχείρημα του ΚΚΕ ότι οι Βρετανοί επεδίωκαν να επιβάλουν τη Μοναρχία στην Ελλάδα. Την ίδια ώρα ο ΕΛΑΣ κατελάμβανε του Δημαρχείο των Αθηνών και τα μεγάφωνα μετέδιδαν ότι ανεμένετο Αγγλο-Αμερικανική-Ρωσική επιτροπή για να ερευνήσει την κατάσταση στην Αττική.
Χαρακτηριστική για τη σημασία του αεροδρομίου είναι η σημείωση του Μαρκεζίνη: « Ο συγγραφεύς ενθυμείται ότι τις ημέρες εκείνες, όταν ο ναύαρχος Π. Βούλγαρης (σ.σ.: Διορίστηκε πρωθυπουργός στις 18 Απριλίου 1944 και έμεινε στη θέση αυτή έως τις 17 Οκτωβρίου του 1945) έφθανε κάθε βράδυ στο ξενοδοχείο “Μεγάλη Βρετανννία”, η πρώτη ερώτηση του πρωθυπουργού Γ, Παπανδρέου ανεφέρετο στο αεροδρόμιο. Στις επόμενες ημέρες ο ναύαρχος, όταν εισήρχετο στο γραφείο του πρωθυπουργού, αντί καλησπέρας ύψωνε τα χέρια και έλεγε: “Το κατέχουμε το αεροδρόμιο κύριε πρωθυπουργέ”».
« Δεν είναι έτσι σύντροφε διοικητή. Εσύ κι εγώ ξέρουμε ότι δεν τα περνάνε τα βλήματα μας. Εκείνοι όμως από μέσα δεν το ξέρουν. Να ιδείς, θα κολώσουν»
Από το βιβλίο του Σπύρου Κωτσάκη- Νέστορα καπετάνιου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα» , σ.127, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986:
«Δευτέρα 11 Δεκέμβρη
…Με το Φάνη ( σ.σ.: Βασίλης Μπαρτζιώτας, γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ) αποφασίσαμε το βράδυ να περάσουμε οι δυο μας στις ανατολικές συνοικίες για την οργάνωση αυτής της δουλιάς, αλλά και για την εξέταση επί τόπου της κατάστασης (…).
Πήγαμε από τη Γέφυρα Καμπά- Δουργούτι- Άη Γιάννη- Υμηττό- Ν. Ελβετία- Καισαριανή, στο σταθμό Διοίκησης της Ταξιαρχίας, τα γραφεία της αχτίδας και στη Διοίκηση του Συντάγματος όπου στρατιωτικός του διοικητής είχε αναλάβει τώρα ο Βασίλης Βενετσανόπουλος ( σ.σ: Μόνιμος λοχαγός, υπηρετούσε στην Ανακτορική Φρουρά στη δεκαετία του ’30, κοντά στο ΚΚΕ από τα προπολεμικά χρόνια).
Εκεί μάθαμε ότι αγγλικά τανκς και θωρακισμένα από το πρωί έκαναν προσπάθειες να εισχωρήσουν στο Βατραχονήσι ( σ.σ.: στις όχθες του Ιλισσού, που τότε δεν είχε ακόμη σκεπαστεί, κοντά στο Παναθηναϊκό Στάδιο)- Παγκράτι. Τα γυρίσαμε πίσω με τα βαριά ταχυβόλα. «Παράξενο», λέει ο Βασίλης, «και βέβαια δεν τα πιάνουν. Το είπα και κι εγώ στον ελασίτη που τους έριχνε. Συναγωνιστή, τι χαλάς τα πυρομαχικά σου;». « Δεν είναι έτσι σύντροφε Διοικητή. Εσύ κι εγώ ξέρουμε ότι δεν τα περνάνε τα βλήματά μας. Εκείνοι όμως από μέσα δε το ξέρουν. Δεν ξέρουν πότε μπορούν να τα τρυπήσουν. Να ιδείς, θα κολώσουν». Και κόλωσαν. Η μάχη, η πράξη, ο λαός που αγωνίζεται ο μεγάλος δάσκαλος…».
Η μάχη στο Βατραχονήσι
«Στις 11 του Δεκέμβρη οι άγγλοι προσπάθησαν να καταλάβουν το Παγκράτι εξαπολύοντας σφοδρή επίθεση στην περιοχή του Βατραχονησιού. Την περιοχή είχε αναλάβει να υπερασπίσει ο ΕΛΑΣ του Βύρωνα, του Παγκρατίου και της Γούβας, ενισχυμένος κι εδώ από τμήματα του 6ου Συντάγματος Κορινθίας.
Η μάχη στάθηκε πολύ σκληρή. Τα αγγλικά τεθωρακισμένα κατόρθωσαν για λίγο να περάσουν τον Ιλισσό, καθηλώθηκαν όμως από τα βαριά ταχυβόλα του ΕΛΑΣ και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν (…).
Και σ’ αυτήν τη μάχη υπήρξαν απώλειες κι από τις δυο μεριές. Μεταξύ των άλλων αξίζει να σημειώσουμε την εξαφάνιση του 17χρονου επονίτη Μιχάλη Βελιγράδη. Πριν ξεκινήσει η μάχη, πήρε εντολή να περάσει το ποτάμι και να ερευνήσει την περιοχή «Σαμαράδικα». Εκεί ήταν η εφορία υλικού πολέμου. Από τότε εξαφανίστηκε. Δεν βρέθηκε ποτέ ούτε το πτώμα του. Ανάμεσα στους τραυματίες ήταν και ο -βυρωνιώτης- Τσεβός. Σ’ εκείνη τη μάχη καταστράφηκε και η γνωστή ταβέρνα «Μοιραίοι», του Γιώργου Μαστρογιάννη που βρισκόταν δίπλα στον Ιλισσό».
(Δ. Παλαιολογόπουλος «Το Παγκράτι στην Εθνική Αντίσταση 1941-1945», σ.161, Μέλισσα, Αθήνα 2004).
«Πρέπει να τελειώνει το ταχύτερο τούτη η ιστορία, ειδεμή δε θα μείνει κανένας στην Ελλάδα»
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Σεφέρη (στις «Μέρες Δ΄ 1Γενάρη-31 Δεκέμβρη 1944», σ.375, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1986):
« Σήμερα μιλούν για γενική επίθεση του ΕΛΑΣ από το βορρά. Αναφέρουν χτεσινή σύγκρουση των ελασιτών με την Ορεινή Ταξιαρχία στην Καισαριανή. Βαριές απώλειες, καθώς λένε, των ελασιτών: 300 νεκροί. Το κράτος των Αθηνών είναι ακόμη πολύ περιορισμένο: Από το Κολονάκι στην Ομόνοια ( διασταύρωση Ασκληπιού – Σκουφά κατέχεται από ελασίτες). Πατησίων ως το Μουσείο.
οδός Πειραιώς μόνο η αρχή. Πρέπει να τελειώνει το ταχύτερο τούτη η ιστορία, ειδεμή δε θα μείνει κανένας στην Ελλάδα.
Κάθε τόσο, τριγύρω στο σπίτι τουφεκίδι, θαρρείς στην τύχη».
«Το επισιτιστικό μας ζήτημα αρχίζει να παίρνει μορφή νέου λιμού»
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Θεοτοκά ( « Τετράδια Ημερολογίου ( 1939-1953)», σ.537-539, εκδόσεις Εστία):
« 11 Δεκεμβρίου
Κυκλοφόρησα αρκετά το πρωί μοναχός μου, το απόγεμα με τον Κατσίμπαλη (σ.σ.: Ο Γιώργος Κατσίμπαλης ήταν ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της λογοτεχνικής γενηάς του ’30) που είχε βγει κρατώντας ένα άδειο γαλόνι για ν’ αγοράσει κρασί και δεν εύρισκε. «Ο καθένας με τον πόνο του» έλεγε. Αδύνατο να πλησιάσω στην οδό Ασκληπιού όπου συμβαίνουν γεγονότα από χτες τη νύχτα. Οι κομμουνιστές έχουν καταλάβει μία πολυκατοικία εκεί κοντά, που την πολιορκούν οι Άγγλοι. Στους δρόμους όπου πέρασα τριγυρνούσε αρκετός κόσμος, αλλά σε αμηχανία ανεκδιήγητη. Το επισιτιστικό μας ζήτημα αρχίζει να παίρνει μορφή νέου λιμού κι η στρατιωτική κατάσταση δε φαίνεται να έχει καμία εξέλιξη. Για πρώτη φορά συνειδητοποιώ ότι η Κυβέρνηση κατέχει πραγματικά μονάχα ένα μικρό μέρος της πρωτεύουσας, το ένα έκτο λέει ένας Άγγλος ανταποκριτής. Το τελευταίο εικοσιτετράωρο καταλαβαίνω πώς οι κυβερνητικές δυνάμεις υποχώρησαν σε ορισμένα σημεία, διαδίδεται όμως ότι οι Άγγλοι κάνουν σοβαρές αποβάσεις στο Λαύριο, στον Ωρωπό, καθώς και στη Στυλίδα. Για πρώτη φορά σήμερα τα αεροπλάνα πολυβόλησαν το Λυκαβηττό, όπου είχαν ανέβει οι ελασίτες. Πολλοί επιμένουν να διαβλέπουν σε ό,τι γίνεται μακιαβελικά σχέδια της αγγλικής πολιτικής, που επίτηδες τάχα αφήνει τόσον καιρό τον ΕΛΑΣ να επικρατεί αποβλέποντας δεν ξέρω σε ποιους έμμεσους στρατηγικοπολιτικούς σκοπούς, μα εγώ δε βλέπω και στην περίπτωση αυτή παρά μια ανεπάρκεια των Άγγλων, που βρέθηκαν, κατά τη συνήθειά τους, ανέτοιμοι στην κρίσιμη στιγμή. Η δύναμή τους, φαίνεται, στην Αθήνα ήταν πολύ μικρή, ενώ ο ΕΛΑΣ δεν έπαψε να παίρνει ενισχύσεις σημαντικές. Μάχεται άλλωστε με ηρωισμό αναμφισβήτητο και μ’ ένα ιδεολογικό πάθος που δεν το περιμέναμε από σύγχρονους Έλληνες. Και με μιάν αγριότητα που κι αυτήν δεν την περιμέναμε. Κάποιος που πέρασε σήμερα ανάμεσα από τις γραμμές ερχόμενος από το Κουκάκι στο κέντρο, μου διηγήθηκε τι είδε να γίνεται στη λεωφόρο Συγγρού. Οι ελασίτες κάνουν ορύγματα και άλλα οχυρωματικά έργα με αναγκαστική αγγαρεία των νεων της περιοχής που δε θέλουν να πολεμήσουν μαζί τους. Ανάμεσα στους ελασίτες είδε και αστυφύλακες δίχως το πηλίκιο, αλλά με τη στολή τους. Πολλοί επαναστάτες καθόντανε από τις δύο μεριές της λεωφόρου πάνοπλοι και άπραγοι. Μπροστά τους περνούσαν αγγλικά στρατιωτικά αυτοκίνητα που δεν τα ενοχλούσαν, ούτε κι αυτά ενοχλούσαν κανέναν. Ακούω όμως πώς ρίχνουν καμία φορά».
« Κατά την σημερινήν ημέρα η δράσις του εχθρού υπήρξε περιορισμένη με κυρίαν προσπάθειαν την διατήρησιν ελευθέρων των αρτηριών»
Δελτίο του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ στις 16.30΄ στις 11-12-44:
Δελτίον
Κατάστασις ώρας 16 και 30΄, 11-12-44
1)ΤΟΜΕΑΣ Ι ΤΑΞΙΑΡΧΙΑΣ. Καισαριανή: Κατάστασις αμετάβλητος. Προώθησις προς άλσος Μακρυγιάννη. Επιχειρήσεις προς κατάληψή του προσέκρουσαν εις ισχυράς αντιστάσεις. Έχει περισφιχθεί στενά. Δεν έχουμε πληροφορίας αν τμήματά μας εισέδυσαν εις Πλάκα. Πυρά από Ακρόπολη παρεμποδίζουν ημετέρας κινήσεις.
2)ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑΣ. Τμήματα 4 Συν/τος επιτεθέντα την νύχτα κατέλαβον περί την Ομόνοιαν τα σημεία παρά την Πολυκλινικήν ( Σωκράτους). Ελέγχουν την γωνίαν Πειραιώς- Σωκράτους. Κατέλαβον την οδό Ίωνος- Σωκράτους- Αγίου Κωνσταντίνου. Από το Ταχυδρομείον ( σ.σ.: Στην οδό Αιόλου,το πρώην μέγαρο Μελά στο πάνω μέρος της πλατείας Εθνικής Αντιστάσεως- Δημαρχείου) ο εχθρός βάλλει σφοδρά πυρά. H πλατεία Ομονοίας είναι οργανωμένη απ’ τον εχθρό με συρματοπλέγματα. Επίσης από τμήματά μας ελέγχεται η οδός Σολωμού-Ακαδημίας μέχρι σημείου έναντι αντιστάσεων. Το 3 Συν/μα παρά τας προσπαθείας του δεν κατόρθωσε να γίνει κύριο των κτιρίων της Σχολής Ευελπίδων, τα οποία υποστηρίζονται υπό ισχυρού πυρός. Τμήματά του από Νεαπόλεως προωθήθησαν προς πλατεία Κάνιγγος και Χημείου.
3)ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ Μεραρχίας. Στάσιμος. Το Τάγμα Κρόνου (σ.σ.: Κώστας Αντωνόπουλος –Κρόνος, μόνιμος ανθυπασπιστής, σκοτώθηκε το Μάρτιο του 1948 όταν με το Τάγμα που διοικούσε στο ΔΣΕ διείσδυσε στην Πάρνηθα σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την Αθήνα. Του έκοψαν το κεφάλι και το εξέθεσαν στην πλατεία της Θήβας) δεν κατόρθωσε να διολισθήση εις Καισαριανή από Αστέρι (σ.σ: Τη μονή Αστερίου πάνω από τη συνοικία). Η πρώτη Ταξιαρχία αναφέρει από παρατηρητήριόν της ολιγόωρο μάχη.
4)ΤΟΜΕΑς 7ου ΣΥΝ/ΤΟΣ. Μετά την κατάληψιν του 3 Στρατιωτικού Νοσοκομείου τα τμήματά μας προωθήθησαν και κατέλαβον τας δύο προ του νοσοκομείου πολυκατοικίας.
ΓΕΝΙΚΑ. Κατά την σημερινήν ημέρα η δράσις του εχθρού υπήρξε περιορισμένη με κυρίαν προσπάθειαν την διατήρησιν ελευθέρων των αρτηριών.Η αεροπορία τους εξηκολούθησε τους πολυβολισμούς εις διάφορα σημεία».
« Τα τμήματα του εχθρού προσήγγισαν τον στρατώνα και έκαμαν ανατινάξεις εις την νοτίαν πλευράν του περιβόλου»
Από το «Ημερολόγιον διεξαγωγής επιχειρήσεων του Συντάγματος Χωροφυλακής» Μακρυγιάννη:
« 7η ημέρα επιχειρήσεων 11-12-44
Ώρα 6.40. Πληροφορούμεθα ότι δύο Λόχοι ελασιτών ευρίσκονται εις Θησείον προτιθέμενοι να ενεργήσωσι κατά του Συν/γματος από δυσμάς.
Ώρα7.40. Ζητούμεν πυρομαχικά και ιδία βλήματα ολμίσκων των οποίων στερούμεθα παντελώς.
Ώρα 8η. Πληροφορούμεθα ότι Τμήματα Πεζικού με διάταξιν μάχης κινούνται εκ κατευθύνσεως Λεωφόρου Συγγρού προς τους στρατώνας. Ομοίως συγκεντρώσεις παρετηρήθησαν εις γέφυραν Αναπαύσεως Ν.Α. Στρατώνος. Ομοίως δυτικώς του στρατώνος εις οδόν Καρματίδου. Ωσαύτως επί της διασταυρώσεως Χατζηχρήστου- Μακρυγιάννη γίνονται οδοφράγματα.
Ώρα 11η. Μεγάλη συγκέντρωσις ελασιτών παρετηρήθη εις θέσιν μεταξύ γεφύρας Αναπαύσεως και Νεκροταφείου.
Ώρα 15.30. Τα τμήματα του εχθρού προσήγγισαν τον στρατώνα και έκαμαν ανατινάξεις εις την νοτίαν πλευράν του περιβόλου. Αναμένομεν νυκτερινήν επίθεσιν.
Ώρα 19.15. Εγένετο τοποθέτησις υπό των Άγγλων ναρκών εις νοτίαν πλευράν περιβόλου στρατώνος.
Ώρα 20. Εξεδηλώθη επίθεσις του εχθρού δια σφοδρού βομβαρδισμού και δια πυρών Πεζικού. Η μάχη εσυνεχίσθη σφοδρώς επί εξάωρον ήτοι μέχρι της 2ας πρωινής και εσυνεχίσθησαν καθ’ όλην την νύκταπυρά παρενοχλήσεως υπό του εχθρού».
«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου (1944-1949)», σ. 257, έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1998.
Διαβάστε στο επόμενο: 12 Δεκέμβρη: Συνάντηση Σκόμπυ- Πορφυρογένη- Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τη Σχολή Ευελπίδων.
ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» Εδώ
