Κάποια κείμενα, ιδιαιτέρως εκείνα που πρόκειται να δημοσιευθούν σε κάποιο site ή σε μία εφημερίδα έχουν άμεση συνάφεια με την επικαιρότητα. Σχολιάζουν, αναλύουν ή απλά αναπαράγουν μια είδηση που απασχολεί την κοινή γνώμη, τις περισσότερες φορές όπως αυτή διαμορφώνεται από τους διαμορφωτές της ή και σε κάποιες περιπτώσεις από την μαζική αντίδραση της κοινωνίας σε ζητήματα της καθημερινότητας.
Ένα θέμα που βρίσκεται στην επικαιρότητα μπορεί τις πιο πολλές φορές να “σβήσει” τόσο εύκολα όσο “άναψε” είτε γιατί κάποιο άλλο, σημαντικότερο και πιο επείγον προέκυψε είτε γιατί η κοινή γνώμη στράφηκε τεχνηέντως ή όχι κάπου αλλού. Αυτό δεν σημαίνει ότι όσα έφυγαν από την επικαιρότητα παύουν να εξελίσσονται όντας στο ειδησεογραφικό περιθώριο. Όσα γεγονότα προσπερνάει η ειδησεογραφία δεν έληξαν ούτε επιλύθηκαν με κάποιον τρόπο. Τουναντίον, στις περισσότερες περιπτώσεις συνεχίζουν από μόνα τους να εξελίσσονται και κάποιες φορές μπορεί να επανέλθουν στο προσκήνιο. Κάτι τέτοιο είναι σε έναν βαθμό αναμενόμενο εφόσον οι Ειδήσεις λογίζονται ως Προϊόν και είναι μέρος ενός ευρύτερου showbiz συστήματος.
Πέρασε καιρός από την τελευταία φορά που ακούσαμε σε κάποιο δελτίο ή είδαμε πρωτοσέλιδα για την κατάρρευση της Silicon Valley Bank (SVB) στις ΗΠΑ και όσα ακολούθησαν, συνδεόμενα ή όχι, και με άλλες μεγάλες τράπεζες στη εδώ όχθη του Ατλαντικού, και πιθανότατα θα ξανακούσουμε νεότερα όταν κάποια άλλη τράπεζα βρεθεί επισήμως σε παρόμοια κατάσταση. Τότε είναι που θα πάρουν πάλι το βήμα οι έγκριτοι οικονομικοί αναλυτές….
“Το τραπεζικό σύστημα είναι ισχυρό και δεν κινδυνεύει από όσα μεμονωμένα περιστατικά κατάρρευσης παρατηρούνται τον τελευταίο καιρό……”
Σε αυτό το πνεύμα είναι πάντα οι δηλώσεις κάθε αξιωματούχου, όχι μόνο στην Ελλάδα και την Ευρώπη, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο κάθε φορά που διακυβεύεται η σταθερότητα της οικονομίας – που ας μην ξεχνάμε είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το τραπεζικό σύστημα. Ακόμα και αν μια τέτοια δήλωση ακολουθήσει μία ευρύτερη οικονομική καταστροφή, δεν πρέπει να αναθεματίζουμε εκείνους που διατυμπανίζουν την ευρωστία και την σταθερότητα ενός από τα θεμέλια του σύγχρονου καπιταλισμού. Αυτοί οι άνθρωποι κάνουν τη δουλειά τους, και την κάνουν όπως μπορούν. Η δουλειά τους είναι να στηρίζουν με κάθε ικμάδα των δυνάμεών τους τον καπιταλισμό. Πέρα από τα διαπιστευτήριά τους, ότι έχουν επίγνωση του ταξικού τους ρόλου, ποντάρουν στον μοναδικό παράγοντα που μπορούν πραγματικά να επηρεάσουν, το περίφημο θετικό κλίμα, την αισιοδοξία, το ευοίωνο μέλλον. Τα καύσιμα δηλαδή ενός συστήματος που βασίζεται στην Πίστη των Αγορών και στην προσδοκία σε ένα μελλοντικό κέρδος. Ακριβώς αυτό που ανερυθρίαστα ακούγεται στις τηλεοράσεις μας και από πολλούς πολιτικούς, δημοσιογράφους και αναλυτές: Η οικονομία είναι ψυχολογία.
Στον αντίποδα βρίσκονται οι καταστροφολόγοι καριέρας. Οικονομολόγοι ή αναλυτές με πρόσβαση σε δημόσιο βήμα που κινδυνολογούν και προειδοποιούν για την επερχόμενη καταστροφή. Οι προβλέψεις τους αποσκοπούν στην μελλοντική εξαργύρωση της επιτυχίας τους να προβλέπουν σωστά, εκεί που οι υπόλοιποι δεν μπορούσαν να δουν. Τις περισσότερες φορές τα συμπεράσματά τους προέρχονται από την διαφορετική ερμηνεία της πραγματικότητας, συχνά προσπαθώντας να ασκήσουν πολιτική πίεση. Δεν αντιτάσσονται στην δομή της οικονομίας καθαυτής ούτε το ισχυρίζονται. Οι αντιρρήσεις τους εδράζονται κυρίως στο μείγμα της πολιτικής που θέλουν να ακολουθηθεί αναφορικά με τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις και το βαθμό που αυτές πρέπει να εφαρμόζονται.
Ποιος έχει δίκιο κάθε φορά και ποιος την επόμενη; Στην πραγματικότητα δεν έχει κανένα νόημα να κρατάμε το σκορ σε αυτή την ιδιότυπη αναμέτρηση. Δεν θα είχε και μεγάλη διαφορά αν απλά ρίχναμε ένα νόμισμα κάθε φορά που θέλαμε να προβλέψουμε ποιος θα κερδίσει.
Από πολύ παλιά κυκλοφορούν μελλοντολόγοι της οικονομίας. Τον 18ο αιώνα ο Samuel Brenner, αφού υπέστη ο ίδιος μια οικονομική καταστροφή προσπάθησε να ανακαλύψει τους νόμους που διέπουν τις αυξομειώσεις των τιμών των μετοχών, παρατηρώντας ιστορικά τις τιμές κυρίως σε αγροτικά προϊόντα όπως το καλαμπόκι. Από την ανάλυσή του κατέληξε σε μία τεθλασμένη γραμμή που ισχυριζόταν ότι προέβλεπε τις περιόδους που πρέπει να αγοράζουμε και να πουλάμε φτάνοντας μέχρι και σήμερα. Ακόμα και αν υπήρχε κάποια περίπτωση αυτές οι προβλέψεις να ήταν ακριβείς όμως, θα κατέληγαν σε αυτοαναίρεση από τους ίδιους τους νόμους που διαμορφώνουν τις τιμές. Πολύ απλά, αν όλοι γνώριζαν τη στιγμή που οι τιμές πέφτουν και περίμεναν για να αγοράσουν τότε, οι τιμές δεν θα έπεφταν ποτέ. Κάθε σύστημα που η λειτουργία του καθορίζεται από τη συμπεριφορά παραγόντων που επεμβαίνουν σε αυτό, δεν είναι δυνατό να έχει μια σαφώς προκαθορισμένη συμπεριφορά δίχως να λαμβάνονται υπόψιν αυτές οι παρεμβάσεις. Η Οικονομία δεν είναι κλειστό σύστημα για να μπορεί να περιγραφεί με απλό τρόπο και να μπορούμε να έχουμε κάθε φορά απαντήσεις, αδιαφορώντας για τον ανθρώπινο παράγοντα. Η πλειοψηφία των περισσοτέρων οικονομικών προβλέψεων δεν το λαμβάνει αυτό υπόψη, αντιθέτως αρκετοί σήμερα δείχνουν θαυμασμό για τον κάθε Brenner για όσα μπόρεσε να προβλέψει με την οποιαδήποτε μέθοδό του, ξεχνώντας όμως τις προβλέψεις τις οποίες απέτυχε.
Σε κάθε οικονομική πρόβλεψη, εκείνο που απουσιάζει τις περισσότερες φορές είναι η ευστοχία. Αυτός είναι ο κανόνας. Και αν σε περιόδους σταθερότητας αυτή η αδυναμία περνάει απαρατήρητη, σε περιόδους που προηγούνται των οικονομικών κρίσεων, αυτή η ανεπάρκεια είναι ολοφάνερη. Οι οικονομικοί αναλυτές μπορούν ίσως να εξηγήσουν με μεγάλη ακρίβεια όσα έχουν ήδη συμβεί, αλλά αδυνατούν να προβλέψουν εκείνα που πρόκειται να γίνουν. Δεν είναι παρά “επιστημονική αυθάδεια” εκ μέρους εκείνων που προβαίνουν σε τέτοιες αναλύσεις. Οι “σοφοί” αυτοί, που μπορεί να εργάζονται σε Οικονομικούς Οίκους σαν τη Morgan Stanley ή την J.P Morgan Chase προβαλλόμενοι ως αυθεντίες και αμειβόμενοι αδρά, εκδίδουν ακόμα και ετήσιες εκθέσεις για την οικονομία χωρών ή τραπεζικών ομίλων που κανένας δεν μπαίνει στον κόπο να αξιολογήσει την επόμενη χρονιά ως προς την ακρίβειά τους. Απεναντίας, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ακρίβεια των προηγούμενων προβλέψεων κάθε επόμενη δημοσίευση με νέες προβλέψεις διαβάζονται σαν “Ευαγγέλιο”
Φυσικά ο λόγος είναι διττός. Από τη μία είναι προφανές ότι οι Οίκοι αυτοί λειτουργούν ως διαμορφωτές των συνθηκών· αυτό που θα πω θα γίνει επειδή το λέω εγώ. Έτσι βλέπουμε χώρες και λαούς να βρίσκονται έρμαιά τους εξυπηρετώντας τις πολιτικές τους σκοπιμότητες. Από την άλλη όμως, ακόμα και αν κάναμε μια υπόθεση εργασίας ότι δεν θα υπήρχε καμία πρόθεση χειραγώγησης ή πολιτική υστεροβουλία, κάθε πρόβλεψη θα ήταν αδύνατη, γιατί πολύ απλά αυτό δεν είναι δυνατό. Δεν πρόκειται για ανεπάρκεια ή έλλειψη ευφυίας καθώς ακόμα και η υπολογιστική ισχύς που διαθέτουμε, είναι κάθε φορά μεγαλύτερη από την προηγούμενη, επιτρέποντας την επεξεργασία μοντέλων με αυξημένη πολυπλοκότητα. Στην πραγματικότητα είναι η ψευδαίσθηση της της οικονομικής επιστήμης ότι μπορεί να μοιάσει με την Φυσική. Μια καλή ματιά στο βιβλίο του Nassim Taleb για τους “Μαύρους Κύκνους” και την πλάνη της Κανονικής Κατανομής, ακόμα και στην υπερβολή του συγγραφέα που φλερτάρει με τη Θεωρία του Χάους, μπορεί να ξεκαθαρίσει πολλές αμφιβολίες.
Τι ακριβώς θα γίνει στο μέλλον με τις τράπεζες, έπειτα από την Silicon Valley Bank ή την Credit Suisse, κανένας δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα. Το σίγουρο είναι πως όσοι δηλώνουν με βεβαιότητα τη σταθερότητα του – αποδεδειγμένα – ασταθούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και του καπιταλιστικού οικοδομήματος εν γένει ή από την άλλη, εκείνοι που μιλάνε για ένα επερχόμενο ντόμινο του τραπεζικού τομέα – ας σημειωθεί ότι η μεγάλη κρίση του 2006 δεν κλιμακώθηκε μέσα σε λίγες μέρες ή εβδομάδες – πιθανότατα δεν έχουν ιδέα για τι μιλάνε. Αντιθέτως, εκείνες οι φωνές που παραδέχονται την άγνοιά τους σχετικά με την επόμενη ημέρα, βρίσκονται παραδόξως πιο κοντά στην αλήθεια. Αυτή η άγνοια εμπεριέχει περισσότερη γνώση.
Σε όλα αυτά εμείς βρισκόμαστε στη μέση, περιμένοντας κάθε φορά να μετρήσουμε τις απώλειες. Να δούμε ζωές και δουλείες να επηρεάζονται, ακόμα και αν ένας κλυδωνισμός δεν φέρει μια μαζική καταστροφή. Ότι και αν πουν οι ειδικοί, η σταθερή πρόβλεψη αφορά εκείνους που τελικά θα πληρώσουν την επόμενη κατάρρευση. Και αυτό είναι τόσο βέβαιο όσο δεν είναι οι προβλέψεις τους.
Για επιπλέον διάβασμα: “The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable”, Nassim Nicholas Taleb, Penguin Books Ltd.
