Στα παιδικά μου χρόνια στη Λαμία η 18η Οκτωβρίου ήταν μια ιδιαίτερη μέρα. Γιόρταζε ο πολιούχος της πόλης μας, ο Άγιος Λουκάς. Από το πρωί χτυπούσαν οι καμπάνες, τα σχολεία ήταν κλειστά – τι ευτυχία!- και όλοι φορούσαμε τα γιορτινά μας και κατεβαίναμε στην Πλατεία Ελευθερίας για να παρακολουθήσουμε τη λιτανεία της εικόνας του Ευαγγελιστή. Μαζί βέβαια με τους Λουκάδες – και είχαμε μπόλικους – γιορτάζαμε και την Απελευθέρωση της πόλης από τους Γερμανούς. Όλο και κάποιος φρόντιζε να μας το υπενθυμίσει χωρίς να ξεχνά να αναφέρει ότι αυτό έγινε χάρη στη θεία παρέμβαση και προστασία του Αγίου. Γι αυτό άλλωστε τον κάναμε προστάτη.
Μεγαλώνοντας στη Λαμία στη δεκαετία του 1980 σε μια δημοκρατική αλλά όχι αριστερή οικογένεια λίγα πράγματα γνώριζα για τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο σχολείο, βλέπετε, το μάθημα της Ιστορίας μετά βίας έφτανε στη Μικρασιατική Καταστροφή. Ούτε λέξη για το έπος της Αντίστασης. Και ας ήταν η Λαμία η γενέτειρα του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη. Και ας βρίσκονταν ο Γοργοπόταμος με την ανατιναγμένη γέφυρά του μόλις 8 χιλιόμετρα μακριά. Αμυδρά θυμάμαι τον πατέρα μου να με κρατά σφιχτά από το χέρι στον εορτασμό του Γοργοποτάμου – ενωτικό τότε – και τις φωνές της μάνας μου γιατί έπρεπε να πάρει το παιδί σε επικίνδυνα πράγματα (νωπή ακόμα η μνήμη από τις νάρκες του ’64). Θυμάμαι ακόμα όταν στήθηκε το άγαλμα στην Πλατεία Λαού, – ξέρετε, αυτή με τις ψησταριές – παιδιά εμείς, περνούσαμε και κοιτούσαμε τον Άρη πάνω στ’ άλογο χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς ποιος ήταν και τι έκανε αυτός ο ηρωικός συντοπίτης μας ούτε γιατί ξαφνικά η φιλήσυχη πόλη μας γέμισε αλληλοσυγκρουόμενα συνθήματα θαυμασμού και μίσους.
Τις απορίες ανέλαβε να μου λύσει ο θείος μου ο Κώστας, που πρόσφατα λάβει από την Ελληνική Πολιτεία ένα δίπλωμα αναγνώρισης της αντιστασιακής του δράσης, το οποίο κρέμονταν μαζί με τη φωτογραφία του Άρη στο γραφείο του σπιτιού του. Αυτός με μύησε σε μια ηρωική εποχή συστήνοντάς μου θρυλικούς καπετάνιους με αρχαία ονόματα όπως τον Περικλή και το Νικηφόρο και αγωνιστές όπως τον Βασίλη τον Κάιλα και τον Βασίλη Αποστολόπουλο. Αυτοί με τη σειρά τους μου μίλησαν για τον Άρη και τον αντάρτικο στρατό του τον ΕΛΑΣ, για το πώς μπήκαν στην πόλη διώχνοντας τους Γερμανούς, για τη μεγαλειώδη συγκέντρωση στην Πλατεία Ελευθερίας, στην ίδια Πλατεία με τις νερατζιές, όπου έκανα βόλτα με τους φίλους μου, και για τον μνημειώδη λόγο του Άρη που υπόσχονταν μια νέα, δικαιότερη κοινωνία στον απελευθερωμένο ελληνικό λαό. Ένας καινούργιος γενναίος κόσμος ανοίγονταν στα εφηβικά μου μάτια καθώς συνειδητοποιούσα ότι οι ήρωες δεν ήταν μόνο ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες ή ο Αθανάσιος Διάκος στην Αλαμάνα αλλά και καθημερινοί άνθρωποι που καθόντουσαν δίπλα μου και μιλούσαν για τα παλιά με πάθος και λάμψη στα μάτια.
Από τότε πολύ νερό κύλισε στο αυλάκι της ιστορίας και της μνήμης. Η δεκαετία του 40 και οι άνθρωποί της ηρωποιήθηκαν, αποκαταστάθηκαν (ολικώς ή μερικώς), απαξιώθηκαν και συκοφαντήθηκαν εκ νέου από επίδοξους «αναθεωρητές της ιστορίας», αποτέλεσαν αντικείμενο και υποκείμενα μελέτης όσο καμία άλλη περίοδος της ελληνικής ιστορίας.
Πόσο όμως στα αλήθεια έχουμε απομακρυνθεί από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος; Γιατί εξακολουθούμε να υποβαθμίζουμε τον πολιτικό χαρακτήρα της επετείου υπερτονίζοντας το θρησκευτικό συναίσθημα; Παρόλο που τυπικά ο εμφύλιος πόλεμος έχει λήξει, το ψυχροπολεμικό πλαίσιό του εξακολουθεί να συσκοτίζει τον πολιτικό χαρακτήρα της Απελευθέρωσης. Η σύνδεση ενός κοσμικού γεγονότος με έντονο πολιτικό περιεχόμενο – όπως η Απελευθέρωση της πόλης – συνεχίζει να μεταφέρεται σε μεταφυσικό επίπεδο και να συνδέεται με το θρησκευτικό γεγονός του εορτασμού του Αγίου Λουκά. Το υπόγειο μήνυμα είναι σαφές. Είναι η θεία δύναμη μέσω του Αγίου Λουκά και όχι το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που απελευθέρωσαν την πόλη της Λαμίας από τους κατακτητές.
Κάτι προσπάθησε να ψελλίσει η τοπική οργάνωση του ΣΥΡΙΖΑ μιλώντας, όπως έκανε κάθε χρόνο, για το διαχωρισμό του θρησκευτικού από τον πολιτικό εορτασμό. Η «ιερή επίπληξη» του Μητροπολίτη Φθιώτιδας και η προσπάθεια πολιτικής εκμετάλλευσης της δήλωσης την επανέφεραν σε τάξη. Ως εν δυνάμει κυβέρνηση, ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να απομονώνει τις «ακραίες θέσεις», να αποσιωπά οτιδήποτε μπορεί να ενεργοποιήσει βαθιά ριζωμένα φοβικά αντανακλαστικά της κοινωνίας. Και ας έχει στον τίτλο τη λέξη «ριζοσπαστικός». [Για όσους δεν το έχουν προσέξει ακόμα, από τη λέξη αυτή προέρχονται τα γράμματα «ΡΙΖ» του ΣΥΡΙΖΑ].
Μη με παρεξηγήσετε. Δεν έχω τίποτε με την Εκκλησία. Ίσα – ίσα η Εκκλησία και όσοι την διακονούν έχει αναμφισβήτητα μεγάλη προσφορά τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του ελληνικού λαού. Δεκάδες ιερωμένοι ακόμα και Μητροπολίτες έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ας φέρουμε στο νου μας την πολύ γνωστή φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή με τον Άρη Βελουχιώτη να βγαίνει από τη Μητρόπολη Λαμίας ύστερα από τη Δοξολογία για την Απελευθέρωση της πόλης έχοντας δίπλα του τον πατέρα Ανυπόμονο, μετέπειτα ηγούμενο της Μονής Αγάθωνος. Και πόσα άλλα παραδείγματα.
Είναι καιρός όμως να κάνουμε ένα βήμα παραπέρα που θα απελευθερώσει εμάς από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Που θα αναδείξει τα πραγματικά και τα διαχρονικά μηνύματα της Αντίστασης. Οι πόλεις, τα κράτη, οι λαοί δεν απελευθερώνονται με παρέμβαση εξ ουρανού. Είναι ο ίδιος ο λαός με τον οργανωμένο αγώνα του διώχνει τους όποιους κατακτητές και τους αναγκάζει να υποχωρούν. Είναι ο ίδιος ο λαός με την αγωνιστική του δράση που γίνεται πρωταγωνιστής των εξελίξεων και κάνει το αδύνατο – δυνατό. Ας το ‘χουμε αυτό παρακαταθήκη στις δύσκολες στιγμές που ζούμε. `
Η επέτειος των 70 χρόνων από την Απελευθέρωση της Λαμίας εορτάστηκε με ξεχωριστή λαμπρότητα. Φορείς και πολιτικές παρατάξεις διοργάνωσαν εκδηλώσεις τιμής και μνήμης. Ιδιαίτερη αναφορά στην ομιλία του γ.γ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα και στην πολιτική εκδήλωση, την πρώτη ύστερα από πολλά χρόνια του Δήμου Λαμιέων. Μαζί η καθιερωμένη δοξολογία στον Μητροπολιτικό Ναό και η λιτάνευση της εικόνας με παρουσία των αρχών της πόλης και οι καταθέσεις στεφάνων από εκπροσώπους αντιστασιακών οργανώσεων στο άγαλμα του Άρη. Θα έλεγε κανείς ότι με τόσες «απελευθερώσεις» το γεγονός επιτέλους έλαβε τη σημασία που του άξιζε από τη Λαμιώτικη κοινωνία και στάθηκε τη μέρα αυτή στο επίκεντρο της ζωής της πόλης.
Φευ. Λίγα μέτρα μακρύτερα από το άγαλμα του Άρη, η νεολαία της πόλης έπινε αμέριμνη και απροβλημάτιστη τον καφέ της κάτω από τις νερατζιές. Ανάμεσά της οι κουστουμάτοι πολιτευτές και τοπικοί άρχοντες. Ιδρώνοντας στον απρόσμενο καύσωνα, με πουκάμισα τσίτα στην κοιλιά – παχαίνει άραγε η εξουσία; – μοίραζαν χαμόγελα και χαιρετούρες δεξιά και αριστερά.
Κάποια πράγματα, βλέπετε, όσα χρόνια και αν περάσουν, δεν αλλάζουν ποτέ στη μικρή μας πόλη.
* H Βασιλική Λάζου είναι ιστορικός.
