Από τις 26 Νοέμβρη μέχρι τις 3 του Δεκέμβρη του 1924, συνέρχεται στην Αθήνα το 3ο Εκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ, το οποίο ανάμεσα στις σημαντικές αποφάσεις που πήρε και αφορούσαν την ιδεολογική ταυτότητα του Κόμματος, αποφασίστηκε η ψήφιση νέου Καταστατικού και η μετονομασία του Κόμματος από ΣΕΚΕ σε  Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ –  ελληνικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς).

Είχε προηγηθεί η οριστική ένταξη του ΣΕΚΕ (Κ) στη Κομμουνιστική Διεθνή με απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της στις 21 Σεπτέμβρη (4 Οχτώβρη) του 1920, και ανακοινώθηκε σε ρεπορτάζ της εφημερίδας του Κόμματος «Εργατικός Αγών», με τίτλο «Ο αντιπρόσωπός μας εις Μόσχαν» στις 11 (24) Οκτώβρη 1920, μετά από ανακοίνωση του Κόμματος.

«Κατ’ ανακοίνωσιν του Κόμματος βεβαιούται ασφαλώς η άφιξις εις Ρωσίαν του από διμήνου και πλέον αναχωρήσαντος αντιπροσώπου του Κόμματος (σ.σ. πρόκειται για τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο), διά το Β΄ συνέδριον της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το γραφείον του Κόμματος στερείται πάσης πληροφορίας ως προς το δρομολόγιον το οποίον ηκολούθησε ο αντιπρόσωπός μας μετά την αναχώρησίν του εξ Αυστρίας όπου διέμενε… Είναι, επίσης, βέβαιον ότι ο αντιπρόσωπός μας δεν επρόφθασεν να παραστεί εις τας εργασίας του συνεδρίου, επρόφθασεν όμως τους αντιπροσώπους των άλλων βαλκανικών κομμάτων, οι οποίοι και συνέστησαν την επίσημον αναγνώρισιν του Κόμματός μας ως τμήματος της κομμουνιστικής Διεθνούς. Πράγματι δε, εις την συνεδρίασιν της Εκτελεστικής Επιτροπής της 21ης Σεπτεμβρίου, ο πρόεδρος της κομμουνιστικής Διεθνούς Ζηνόβιεφ ανεκοίνωσε ότι το Κομμουνιστικόν Κόμμα της Ελλάδος έγινε ομοφώνως αποδεκτόν. Σημειωτέον ότι η αναγνώρισις αύτη του Κόμματός μας ενέχει τυπικήν πλέον σημασίαν, εφ’ όσον το Κόμμα ουσιαστικώς είχεν αναγνωρισθή από της εισόδου του εις την Βαλκανικήν κομμουνιστικήν ομοσπονδίαν και της προσκλήσεώς του εις το Β΄ συνέδριον της Κομμουνιστικής Διεθνούς…»[1].

Τα παραπάνω γεγονότα έθεσαν τις βάσεις για να πραγματοποιηθεί, το Νοέμβρη του 1924, το 3ο Εκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ), ενός από τα σημαντικότερα συνέδρια του Κόμματος. Στο μεταξύ, τον Ιούνη του 1924, είχε συνέλθει το 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς το οποίο χάραξε τα καθήκοντα των ΚΚ στις νέες συνθήκες της προσωρινής υποχώρησης του επαναστατικού κινήματος. Το συνέδριο εκείνο έθετε σαν κύριο καθήκον την ανάπτυξη των ΚΚ σε οργανωτικά και ιδεολογικά ισχυρά μαζικά κόμματα, ικανά να καθοδηγήσουν πιο αποτελεσματικά την πάλη των μαζών στις χώρες τους. Με άλλα λόγια, το 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς έβαζε σαν κύριο καθήκον τη μετατροπή των ΚΚ σε μαρξιστικά – λενινιστικά κόμματα.

Την Παρασκευή 12 Δεκέμβρη 1924, ο Ριζοσπάστης ενημερώνει τους Αναγνώστες του:

«ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
(ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ)

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Από τις 26 Νοεμβρίου μέχρι τις 3 Δεκεμβρίου συνήλθε στην Αθήνα το προ καιρού αναγγελλόμενο συνέδριο του Κόμματος. Η ανεπαρκής σύνθεση και η περιοδική μακρά απομάκρυνση μελών της ΚΕ, την οποία εξέλεξε το τελευταίο Εθνικό Συμβούλιο (Φεβρουαρίου 1924), δεν επέτρεψε την κατάλληλη οργανωτική και πολιτική προπαρασκευή του Συνεδρίου. Ετσι το Συνέδριο ομόφωνα κηρύχθηκε όχι ως Τρίτο Τακτικό παρά ως Εκτακτο.

Στο Συνέδριο αντιπροσωπεύθηκαν όλες οι οργανώσεις του κόμματος, εκτός από το Τμήμα Κερκύρας, το οποίον από τεχνικούς λόγους δεν πρόφθασε να αποστείλει τους αντιπροσώπους του. Αντιπροσωπεύθηκαν επίσης στο Συνέδριο η Κομμουνιστική Διεθνής και η Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία.

Παρ’ όλη την ανεπάρκεια της προπαρασκευής του, το Συνέδριο μπόρεσε, με την πολύτιμη συμβολή των αντιπροσώπων των ανωτέρω οργανώσεων, να εξετάσει όλα τα ζητήματα αρχών και τακτικής, να δώσει στο κόμμα σαφείς γραμμές κατευθύνσεως στα διάφορα πεδία του αγώνος και να θέσει τις γερές βάσεις της μπολσεβικοποιήσεως του κόμματος.

Το Συνέδριο αποδέχθηκε ομόφωνα όλες τις αποφάσεις των Παγκοσμίων Συνεδρίων της Κ.Δ. και των Βαλκανικών Κομμουνιστικών Συνδιασκέψεων και ειδικά τις αποφάσεις του ΙΙ Παγκοσμίου Συνεδρίου με τους εικοσιένα όρους για την παραδοχή νέων κομμάτων στην Κ.Δ. Σύμφωνα με τους όρους αυτούς το Συνέδριο άλλαξε και το όνομα του κόμματος από Σοσιαλιστικό Εργατικό (Κομμουνιστικό) σε Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδος (ελληνικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς).

Οι αποφάσεις του Συνεδρίου μαζί με τα πρακτικά των συζητήσεών του θα δημοσιευθούν στα δημοσιογραφικά όργανα και θα συζητηθούν σ’ όλες τις οργανώσεις του κόμματος.

Το Συνέδριο ψήφισε λεπτομερείς θέσεις για την αναδιοργάνωση του Κόμματος επί τη βάσει των εργοστασιακών πυρήνων και, σύμφωνα τη νέα μορφή οργανώσεως ψήφισε νέο Καταστατικό του κόμματος, προσαρμοσμένο με το Καταστατικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που ψηφίσθηκε από το 5ο Παγκόσμιο Συνέδριο.

Σύμφωνα με το νέο Καταστατικό του κόμματος το Συνέδριο εξέλεξε δεκαπενταμελή Κεντρική Επιτροπή (Ευρεία) και μεταξύ των μελών αυτής, ως μόνιμο διοικητικό όργανο του Κόμματος, επταμελή Εκτελεστική Επιτροπή του κόμματος από τους συντρόφους Θ. Αποστολίδη, Σ. Μάξιμο,  Π. Πουλιόπουλο, Ν. Βάγγο (σ.σ. είναι το ψευδώνυμο του Ν. Ευαγγελόπουλου), Σ. Δεφέρη, Κ. Μαραινή (σ.σ. είναι το ψευδώνυμο του Ν. Νικολαΐδη) και Κ. Νέος (σ.σ. είναι το ψευδώνυμο του Κ. Σκλάβου). Γραμματεύς του κόμματος εξελέγη ο σύντροφος Π(αντελής) Πουλιόπουλος.

Η νέα Κεντρική Επιτροπή αναλαμβάνουσα τη διοίκηση του κόμματος για την κρίσιμη περίοδο που περνά σήμερα ο επαναστατικός προλεταριακός αγώνας μέσα στη χώρα και στα Βαλκάνια, έχει την πεποίθηση, ότι όλοι του κόμματος οι αγωνιστές θα σταθούνε στο ύψος των περιστάσεων, θα κρατήσουν πραγματική μπολσεβίκικη πειθαρχία στις αποφάσεις του κόμματος και των οργάνων του και με τη δραστήριά τους εργασία θα δημιουργήσουν σταθερούς και αδιάσπαστους δεσμούς του κόμματος με τις εργαζόμενες μάζες.

Αθήναι 4 Δεκεμβρίου 1924
Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ»

Εκτός από τους επτά που εκλέχτηκαν στην Εκτελεστική Επιτροπή, τα υπόλοιπα 8 μέλη της Ευρείας Κεντρικής Επιτροπής ήταν οι  Ακριβόπουλος, Γ. Κορδάτος, Ελευθ. Σταυρίδης, Κ. Θέος, Ανδρ. Χαϊτάς, Ν. Σαρόγλου, Ταχογιάννης και Κοσμάς. Αναπληρωματικά μέλη εκλέχτηκαν οι Παπαδόπουλος, Παπανικολάου, Κωνσταντινίδης, Παπαδόπουλος.

Στην Κεντρική Εξελεγκτική Επιτροπή εκλέχτηκαν οι Διον. Πυλιώτης, Φουλτσάκος, Τζελεπής.

Αντιπρόσωπος στη Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία εκλέχτηκε ο Ανδρόνικος Χαϊτάς.

Ο Παντελής Πουλιόπουλος εκλέχτηκε Γραμματέας του ΚΚΕ και παρέμεινε σε αυτή τη θέση από το 3ο Έκτακτο Συνέδριο του Κόμματος το 1924 ως το 1926 που παραιτήθηκε, ενώ αρνήθηκε να κατέβει στις εκλογές του ίδιου χρόνου ως υποψήφιος βουλευτής του Κόμματος. Λίγο πριν το 3ο Τακτικό Συνέδριο το Γενάρη του 1927, επέστρεψε στο ΚΚΕ, συνέχισε τη φραξιονιστική του δράση με το «Γράμμα στα μέλη του ΚΚΕ», ενώ το Γενάρη του 1928 εξέδωσε τον «Σπάρτακο». Τελικά η ομάδα των «λικβινταριστών», όπως ονομάστηκε, υπό την ηγεσία του διαγράφτηκε από την Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, τον ίδιο χρόνο. Στη συνέχεια η ομάδα συνδέθηκε με την λεγόμενη «Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση» του Τρότσκι.

Μια ματιά στις συνθήκες μέσα στις οποίες
συνήλθε το 3ο Εκτακτο Συνέδριο

Όταν συνερχόταν, Νοέμβρη 1924, το 3ο Εκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ, το μικρασιατικό όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας είχε γίνει εφιάλτης για τον ελληνικό λαό, ιδιαίτερα για τους πρόσφυγες των μικρασιατικών παραλίων και τον πληθυσμό των περιοχών της Μακεδονίας και της Θράκης που είχαν ενταχθεί στην ελληνική επικράτεια ως αποτέλεσμα των πολέμων της δεκαετίας 1910-1920. Με την κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία ξεσπιτώθηκαν γύρω στα 1,5 εκατομμύριο Ελληνες των μικρασιατικών παραλίων, οι οποίοι, πρόσφυγες πλέον, διασκορπίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, με το μεγαλύτερο μέρος τους να εγκαθίσταται κυρίως στη Μακεδονία και τη Θράκη, με κύριο στόχο να ενισχύσει πληθυσμιακά τους εκεί ελληνικούς πληθυσμούς έναντι των άλλων εθνικών μειονοτήτων.

Μαζί με την βαθιά πολιτική κρίση που προκάλεσε η Μικρασιατική καταστροφή , η χώρα μπήκε σε μια μακρόχρονη περίοδο οικονομικής κρίσης. Στην οικονομία παρατηρείται έντονη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, η συγχώνευση του τραπεζικού με το βιομηχανικό κεφάλαιο και εξάπλωση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης της γης (με την προσθήκη νέων εδαφών), και την εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης.

Τον Αύγουστο του 1918 ιδρύθηκε η Βιομηχανική Τράπεζα «έχοντας ως κύριο σκοπό την προώθηση και ενίσχυση της εγχώριας βιομηχανίας»[2]. Ο Γ. Κορδάτος σημειώνει ότι το 1917 υπήρχαν στην Ελλάδα 2.213 βιομηχανικές επιχειρήσεις, ενώ από το 1921 έως το 1925 ιδρύονται άλλες 470 βιομηχανίες[3].

Το μονοπωλιακό κεφάλαιο μέσα σε αυτές τις συνθήκες ολοκληρώνει την σταθεροποίησή του, ισχυροποιείται και οικοδομεί τη  σύγχρονη μορφή του με την ένταση των ενδοαστικών συγκρούσεων που σημειώνονται.

Στην πολιτική σκηνή σημειώνονται τα εξής:

Στις εκλογές της 1ης Νοέμβρη του 1920 η αντιβενιζελική παράταξη, αξιοποιώντας τα αντιπολεμικά αισθήματα του λαού, κατάφερε να επανακάμψει στην κυβερνητική εξουσία, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επέστρεψε στη χώρα και ο Βενιζέλος αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι. Η  πολιτική, βεβαίως, της χώρας δεν άλλαξε, η Μικρασιατική Εκστρατεία συνεχίστηκε χάριν των συμφερόντων της άρχουσας τάξης της Ελλάδας που συνδέονταν με αυτά της Αγγλίας και της Γαλλίας στη Μέση Ανατολή και σε λίγο ήρθε η καταστροφή.

Τον Σεπτέμβρη του 1922 εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα από βενιζελικούς στρατιωτικούς (Πλαστήρας – Γονατάς), το οποίο αυτοαποκλήθηκε επανάσταση. Το κίνημα αυτό επέβαλε στρατιωτικό νόμο στη χώρα και κατάφερε να εκθρονίσει τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, χωρίς όμως να προκαλέσει ανατροπή της Μοναρχίας, κάτι που έγινε αργότερα με το δημοψήφισμα στις 13 Απρίλη 1924.

Όμως  το πολιτικό σύστημα της χώρας κάθε άλλο παρά σταθεροποιήθηκε. Στρατιωτικά κινήματα, πραξικοπήματα και βίαιες εναλλαγές στην κυβερνητική εξουσία η χώρα θα γνωρίσει πολλές στη διάρκεια του μεσοπολέμου.

Ισχυρούς κλυδωνισμούς, συνέπεια όλης αυτής της πολιτικοοικονομικής κρίσης, και λόγω της αδυναμίας να την εκτιμήσει και να την αντιμετωπίσει σωστά, όλο αυτό το διάστημα, από το 2ο Συνέδριο ως το 3ο Συνέδριο αντιμετώπισε το ΣΕΚΕ.

Το κόμμα έφτασε στο Εκτακτο Συνέδριό του, που δεν μπόρεσε να γίνει Τακτικό, λόγω της ριζικής ανανέωσης της ηγεσίας του και με σημαντικές προσωπικότητες, που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ίδρυσή του, να βρίσκονται εκτός κόμματος.

Το Σεπτέμβρη του 1920, με δεδομένο ότι οι δυο βουλευτές του ο Αλμπερτ Κουριέλ και ο Αριστοτέλης Σίδερις υποστήριζαν τη συνεργασία με τον βενιζελισμό , το ΣΕΚΕ υποχρεώθηκε να πραγματοποιήσει εκλογικό συνέδριο, για να καθορίσει τη στάση του στις επικείμενες εκλογές.

Το συνέδριο απέκρουσε τη θέση των δύο βουλευτών, αλλά στις γραμμές του κόμματος έκανε την εμφάνισή της και η αριστερίστικη τάση, με υπερεπαναστατικά συνθήματα και με επικεφαλής τον δικηγόρο Ευάγγελο Παπαναστασίου και τον Νίκο Σαργολόγο, που τάχθηκαν κατά της συμμετοχής του ΣΕΚΕ στις εκλογές[4].

Μια τρίτη ομάδα, από τους Γ. Γεωργιάδη, Γ. Κορδάτο, Αβραάμ Μπεναρόγια και Π. Δημητράτο, ζητούσε τη γενικότερη αναθεώρηση της τακτικής του κόμματος».

Την Πρωτομαγιά του 1923, κάνει την εμφάνισή της  μια ακόμη ομάδα, η οποία συσπειρώνεται γύρω από την Επιθεώρηση «Αρχείον Μαρξισμού» (Τζουλάτι, Σαραντίδης, Δεδούσης, Αποστόλου) και εμφανίζεται να προτάσσει τη μαρξιστική μόρφωση των μελών του κόμματος και του προλεταριάτου, ως βασική προϋπόθεση για την επαναστατική τους δράση.

Το 3ο Εκτακτο Συνέδριο πέρα των άλλων πολύ σοβαρών ζητημάτων είχε να αντιμετωπίσει και τη φραξιονιστική διαπάλη. Από την άλλη η δράση του, που δεν μειώθηκε αυτή την περίοδο. Το ΣΕΚΕ πρωταγωνιστούσε στους αγώνες της εργατικής τάξης και του λαού, σήκωσε το ανάστημά του ενάντια στην Μικρασιατική εκστρατεία και αντιμετώπισε διώξεις και φυλακίσεις μελών και στελεχών του από το καθεστώς.

Μέλη της ΚΕ του κόμματος και της διοίκησης της ΓΣΕΕ (Κορδάτος, Γεωργιάδης, Ευάγγελος Ευαγγέλου, Αγγελής κ.ά) με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, μια κατηγορία – απάντηση στην αντιπολεμική πολιτική, που τόσο το ΣΕΚΕ όσο και η ΓΣΕΕ είχαν ξεδιπλώσει. Οταν, μάλιστα, το Σεπτέμβρη του 1922 η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν γεγονός, τα κομματικά και εργατικά αυτά στελέχη κινδύνεψαν να εκτελεστούν[5]. Οι επιδρομές στα γραφεία του Ριζοσπάστη και στα γραφεία των κομματικών οργανώσεων οργανώνονται με το γνωστό σύστημα των «αγανακτισμένων πολιτών». Οι φυλακές γεμίζουν από εργάτες αγωνιστές και τα θύματα της αστυνομικής τρομοκρατίας ανέρχονται σε πολλές εκατοντάδες.

Την ίδια περίοδο εμφανίζονται και δρουν οι πρώτες φασιστικές ομάδες κατά το πρότυπο των ιταλικών που δρουν εκείνη την εποχή, μεταφερμένων στην Ελλάδα και αποτελούμενες από περιμαζέματα μαγκουροφόρων και πιστολάδων που απειλούν κάθε αντιπολιτευόμενο με την κυβερνητική ανοχή.

Το 3ο Εκτακτο Συνέδριο

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες συγκλήθηκε το 3ο Εκτακτο Συνέδριο. Τους συνέδρους απασχόλησε αρκετά – και λόγω των διαφορετικών απόψεων που υπήρχαν – το εθνικό ζήτημα και ειδικότερα η θέση της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας και της Κομμουνιστικής Διεθνούς για «ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη» στο πλαίσιο της συγκρότησης μιας Βαλκανικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας κρατών. Η ΚΕ επικρίθηκε με δριμύτητα από τον αντιπρόσωπο της ΚΔ, γιατί δε δέχτηκε τη θέση αυτή, όπως έκαναν το σερβικό και το βουλγαρικό κόμμα. Τελικά, με μεγάλη πλειοψηφία, υιοθετήθηκε η θέση για την «ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη».

Το 3ο Εκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ) αποτέλεσε σταθμό στην Ιστορία του Κόμματος. Η μετονομασία του σε ΚΚΕ, η ολοκλήρωση μιας μακράς και πολυτάραχης διαδικασίας προσχώρησής του στην Κομμουνιστική Διεθνή και τη Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία, που ουσιαστικά είχε ξεκινήσει τέσσερα χρόνια νωρίτερα, η οργανωτική αναδιάρθρωση με επίκεντρο την εργατική τάξη και στα πρότυπα του Μπολσεβικικού Κόμματος, αποτέλεσαν σημαντικές επιλογές για τη μετέπειτα πορεία του ΚΚΕ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Χρήστου Τσιντζιλώνη, ΚΟΜΕΠ τ.6/1999.

[2] Mark Mazower, Mark Mazower: «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου», έκδοση ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ σελ 83.

[3] Γιάννη Κορδάτου: «Εισαγωγή εις την Ιστορίαν της Ελληνικής Κεφαλαιοκρατίας», εκδόσεις «ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ», σελ. 75-76

[4] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Α’ 1918- 1949, σελ. 115-116

[5] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Α’ 1918-1949, σελ. 123-124

ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ: Ριζοσπάστης 21.11.2004, Ριζοσπάστης  1.6.2008,
                            Δοκίμιο Ιστορίας  του ΚΚΕ 1918-1939, τόμος Α2

ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ 26 Νοέμβρη 2020