Just in

Όλα τα νέα
Imerodromos logo
 

Η «υλική βάση» της Αντίστασης και της Απελευθέρωσης

  Για όσους, τις περασμένες δεκαετίες, διαβάσαμε Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, η αρχική παραδοχή ήταν (θα το πω πολύ σχηματικά)..

 

Για όσους, τις περασμένες δεκαετίες, διαβάσαμε Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, η αρχική παραδοχή ήταν (θα το πω πολύ σχηματικά) η εξής: «Οι ηρωικοί αντάρτες ύψωσαν τη γαλανόλευκη και την κόκκινη σημαία, πολέμησαν γενναία και έδιωξαν τους Γερμανούς».

Στον αντίποδα – στους δρόμους που έχει χαράξει εδώ και καιρό η σύγχρονη ιστορική έρευνα – το βιβλίο του Γιάννη Σκαλιδάκη αποτελεί ένα πολύτιμο εύρημα. Εξηγεί διεξοδικά και πειστικά πως ο ηρωικός αντάρτης για να είναι αποτελεσματικός, πρέπει να είναι ζεστά ντυμένος, να μην πεινάει και να είναι καλά εξοπλισμένος.

Για να πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις πρέπει το κοινωνικό περιβάλλον να είναι φιλικό προς αυτόν, οι τοπικοί πληθυσμοί να στηρίζουν το αντάρτικο ηθικά, πολιτικά, παραγωγικά, φορολογικά και στρατολογικά.

Ο συγγραφέας βαδίζει επιστημονικά από τις πηγές στα συμπεράσματα. Πιάνω το νήμα αντίστροφα και μέσα στο βιβλίο αναζητώ – και βρίσκω – τις απαντήσεις: Για ποιούς λόγους άραγε ένας πατριαρχικός τσέλιγκας της Πίνδου να ταχθεί με το αντάρτικο και όχι με τους «συνεργάτες»; Και με ποια κίνητρα και ποιες εξασφαλίσεις;

 Οικογένεια βοσκών στην Ελεύθερη Ελλάδα.
Οικογένεια βοσκών στην Ελεύθερη Ελλάδα.

Ο Σκαλιδάκης, διδάκτορας του ΑΠΘ και λειτουργός της Μέσης Εκπαίδευσης, στο βιβλίο του «Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ. Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944)», ανασυνθέτει τεκμηριωμένα τις συνθήκες μέσα από τις οποίες, σε συνθήκες απόλυτης πείνας, περάσαμε από την πλήρη κατακρήμνιση της γεωργικής παραγωγής στην προστασία της, στην έλευση της διεθνούς βοήθειας και στη δημιουργία των πρώτων συσσιτίων.

Από την αρπαγή της σοδειάς από τους κατακτητές, στην προστασία της από τον ΕΛΑΣ αλλά και στην επιβολή «παρακρατήματος» που κατευθυνόταν στους ξεσπιτωμένους και στον επισιτισμό του αντάρτικου.

Από την μαυραγορίτικη υφαρπαγή της ξένης βοήθειας στην κατά το δυνατόν ορθότερη διανομή της μέσω 6.500 καταναλωτικών συνεταιρισμών.

Από την εγχρήματη οικονομία στην υποκατάσταση της απαξιωμένης δραχμής από την εγγλέζικη χρυσή λίρα και εν τέλει από το σιτάρι.

Από τη βίαιη διάλυση των κρατικών μηχανισμών του παλιού καθεστώτος στην αντικατάσταση τους από τη νέα αυτοδιοικητική εξουσία, η οποία μετεξελίχθηκε σε μια πλήρως δομημένη και λειτουργική κυβέρνηση, μετά από εκλογές άσκησης καθολικού εκλογικού δικαιώματος.

Το δικαίωμα ψήφου υπήρξε καθολικό για άνδρες και γυναίκες άνω των 18 ετών.
Το δικαίωμα ψήφου υπήρξε καθολικό για άνδρες και γυναίκες άνω των 18 ετών.

Από ένα τσακισμένο κόμμα – το ΚΚΕ – λίγων εκατοντάδων στελεχών το 1940, στην οργανωτική του άνθιση με δεκάδες χιλιάδες στρατολογίες νέων μελών το ’43 και κυρίως το ’44.

Ο Σκαλιδάκης απεχθάνεται τη μυθοπλασία και μένει προσηλωμένος στην αυστηρή συλλογή και παρουσίαση ντοκουμέντων. Ανήκει, εμφανώς, στην ιστορική Σχολή η οποία εστιάζει στη σημασία της «υλικής βάσης» πάνω στην οποία συγκροτήθηκε η ΠΕΕΑ (Προσωρινή Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) στην Ελεύθερη Ελλάδα.

Με έναν απίστευτο πλούτο λεπτομερειών και στατιστικών στοιχείων αντλημένων από ελληνικά και ξένα αρχεία, στηρίζει τον ιστορικό ισχυρισμό του πως η δημιουργία της Ελεύθερης Ελλάδας βασίστηκε πάνω στην παραγωγική και οικονομική αυτοτέλεια της.

Μέσα από τις σελίδες ξεπηδά η επική δουλειά του αντισμήναρχου Ανδρέα Μωραϊτη, επικεφαλής της Επιμελητείας του Αντάρτη (ΕΤΑ) ο οποίος κατάφερε να εξασφαλίζει το 1943 το καθημερινό σιτηρέσιο 30.000 ενόπλων και χιλιάδων επικουρικών. Απαιτήσεις που το 1944 έφτασαν τις 50.000 οκάδες τροφίμων ημερησίως. Ένα προϊόν που ο Μωραϊτης υπολόγισε την αξία του σε 815.000 χρυσές λίρες.

 Ο αντισμήναρχος Ανδρέας Μωραϊτης (3ος από αριστερά), επικεφαλής της Επιμελητείας του Αντάρτη.
Ο αντισμήναρχος Ανδρέας Μωραϊτης (3ος από αριστερά), επικεφαλής της Επιμελητείας του Αντάρτη.

Ο συγγραφέας αποφεύγει την παγίδα εικονογράφησης ενός παραδεισένιου κόσμου στις απελευθερωμένες περιοχές. Καταγράφει τη μοναδική απεργία στην ΕΑΜοκρατούμενη περιοχή για τα μεροκάματα (Λιτόχωρο, 1943) και η ποία λύθηκε μέσα σε 2 μέρες με αύξηση της αμοιβής των εργατών γης στις 30 οκάδες καλαμπόκι για τους άνδρες και 20 για τις γυναίκες.

Αποτυπώνει την «εσωτερική αλληλογραφία» των ΕΑΜικών οργανώσεων με την οποία γινόταν ανταλλαγή τοπικών προϊόντων, των διαφόρων περιφερειών, π.χ. λαδιού με σιτάρι. Αλλά και την απαγόρευση «εξαγωγής» ενός προϊόντος σε άλλη περιοχή αν αυτό δεν επαρκούσε για την ικανοποίηση των τοπικών αναγκών.

Δεν διστάζει να μας περιγράψει τη χρηματοδότηση της βοήθειας του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού από τις Ηνωμένες Πολιτείες και ταυτοχρόνως να υποδείξει την πολιτική χρήση της.

Στο πολιτικό σκέλος – το οποίο ουδόλως αποφεύγει – ο Γ. Σκαλιδάκης επισημαίνει: «Το ΕΑΜ “ολοκλήρωνε” την εθνική ενότητα “από τα κάτω”, ενσωματώνοντας στους κόλπους του στελέχη από τον παλαιό κρατικό μηχανισμό, σημαίνοντα πρόσωπα και παράγοντες των τοπικών κοινωνιών: μετά τους δασκάλους και τους γεωπόνους, τους υπαλλήλους της Αγροτικής και της Εθνικής Τράπεζας, μετά τους ιερείς και τους αξιωματικούς, προσεγγίζονταν οι παλιοί βουλευτές και πολιτευτές, οι εισαγγελείς και οι πρωτοδίκες».

Εκεί μαθαίνουμε πως στη συνεδρίαση της ΠΕΕΑ για το πολιτειακό υπήρξε από έναν Εθνοσύμβουλο (τον Λαλάκη Ρούφο πρώην δήμαρχο Πάτρας) ομιλία υπέρ της …Βασιλευόμενης Δημοκρατίας, η οποία δεν προκάλεσε τίποτα περισσότερο από θυμηδία.

Στις αρετές του βιβλίου περιλαμβάνεται και η παρουσίαση – για πρώτη φορά – των βιογραφικών περίπου 200 Εθνοσυμβούλων. Μέσα απ’ αυτές αναδύεται η πολιτική προέλευση τους. Από την κομμουνιστική Αριστερά, μέχρι τη σοσιαλδημοκρατική κι από τον «κεντρώο» Βενιζελισμό μέχρι τις παρυφές της Δεξιάς.

Από όλες αυτές επιτρέψτε μου να ανασύρω μια που, κατά τη γνώμη μου, εικονογραφεί πιο γλαφυρά τις δραματικές ιδεολογικές μεταστροφές που υφίστανται οι άνθρωποι στις περιόδους των μεγάλων συγκρούσεων και των τεκτονικών ανακατατάξεων:

«Μπαλάσκας Δημήτριος. Εθνοσύμβουλος Θεσσαλονίκης.

Δικαστικός στη Θεσσαλονίκη, βασιλόφρων ιδεολογικά, έλαβε μέρος σε δίκες των κινηματιών του ’35. Στην Κατοχή οργανώθηκε στο ΕΑΜ μαζί με άλλους δικαστικούς. Τον Δεκέμβριο του 1943 ανέβηκε στο βουνό. Τοποθετήθηκε στη δικαστική διεύθυνση του επιτελείου της Χ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Το 1944 έγινε μέλος του ΚΚΕ και του ανατέθηκε η διεύθυνση δικαστικού της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας. Στον εμφύλιο επίσης ήταν υπεύθυνος δικαστικού του ΔΣΕ».

 Η ορκομωσία των Εθνοσυμβουλων. Στην πρωτη γραμμή, ανάμεσα στους ιερωμένους, οι Σιάντος και Μάντακας.
Η ορκομωσία των Εθνοσυμβουλων. Στην πρωτη γραμμή, ανάμεσα στους ιερωμένους, οι Σιάντος και Μάντακας.

Ο συγγραφέας καταγράφει τις ασφυκτικές πολιτικές συνθήκες του «Λιβάνου» μέχρι την αυτοδιάλυση της ΠΕΕΑ και την προσχώρηση στην «κυβέρνηση Εθνικής Ένωσης» υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.

Δεν διαφεύγει της προσοχής του Σκαλιδάκη το ασύμβατο των στόχων του ΕΑΜικού κινήματος, μέσα στον κυκεώνα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τη μια, της «πίστης στον Χάρτη του Ατλαντικού, στο πλευρό των Συμμάχων» και από την άλλη της επιδιωκόμενης «ανεξαρτησίας και λαοκρατίας». Μέσα από αυτές τις Συμπληγάδες πέρασε η ελληνική Αντίσταση τον Οκτώβριο του 1944, δηλαδή 7 μήνες πριν από τη νίκη των «Τριών Μεγάλων Συμμάχων».

 Η Επιμελητεία του Αντάρτη επί το έργον.
Η Επιμελητεία του Αντάρτη επί το έργον.

Για το θέμα της ένοπλης διεκδίκησης της εξουσίας τον Οκτώβριο του 1944 με την είσοδο όλης της δύναμης του ΕΛΑΣ στην απελευθερωμένη Αθήνα, ο συγγραφέας απαντά ερωτηματικά πάλι με την «πολιτική οικονομία του Αντάρτικου». Μια πεινασμένη πόλη, η οποία στηριζόταν στην ξένη επισιτιστική βοήθεια, μπορούσε να θρέψει 50.000 αντάρτες για έναν αγώνα που προμηνυόταν μακροχρόνιος;

Όμως το βιβλίο του Σκαλιδάκη δεν επεκτείνεται μέχρι τα Δεκεμβριανά και τη Βάρκιζα. Σταματάει στην ευτυχέστερη στιγμή της «νικηφόρας επανάστασης που χάθηκε»: Στην Απελευθέρωση. Στις ελπίδες που δημιούργησε – αλλά δεν κατάφερε να δικαιώσει.

Το βιβλίο «Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ. Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944)», σελίδες 415, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ασίνη.

 Αντάρτες και τεχνίτες επισκευάζουν τη γέφυρα του Αξιού.
Αντάρτες και τεχνίτες επισκευάζουν τη γέφυρα του Αξιού.

Απόψεις