Ενενήντα τέσσερα χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και οι πληγές από τα τραγικά γεγονότα του 1919-1922 εξακολουθούν να πυορροούν και να ταλαιπωρούν τον τόπο μας και όπως δείχνουν οι τελευταίες εξελίξεις με την Τουρκία να απειλούν την εθνική μας ανεξαρτησία και αυτοτέλεια.
Κάνοντας το θλιβερό απολογισμό αυτής της τραγωδίας προκύπτουν εκ των πραγμάτων μια σειρά βασικά ερωτήματα όπως: Ποιος ήταν ο χαρακτήρας αυτής της εκστρατείας; Ποιος ήταν ο ρόλος των κομμάτων της ελληνικής πλουτοκρατίας αλλά και των ξένων δυνάμεων; Ποιοι ευθύνονται για την Καταστροφή που συσσώρευσε ανυπολόγιστες οικονομικές , κοινωνικές και εθνικές συμφορές στον τόπο μας;
Αποτέλεσμα της εξάρτησης
Η Ιστορία έχει βγάλει την τελεσίδικη απόφασή της. Η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της φύσης του ιμπεριαλισμού και των επεκτατικών σχεδίων των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ήταν ακόμη η λογική συνέπεια της εξάρτησης της χώρας μας από τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής κυρίως της Αγγλίας και της Γαλλίας και δευτερευόντως των ΗΠΑ και της πολιτικής υποτέλειας στα συμφέροντα του ιμπεριαλισμού που ακολουθούσαν τα κόμματα της ελληνικής πλουτοκρατίας ελπίζοντας ν’ αρπάξουν ένα κομμάτι από τη λεία των μεγάλων δυνάμεων. Αυτή την πολιτική εξέφρασε αρχικά το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου που ξεκίνησε τη Μικρασιατική Εκστρατεία στο όνομα της διάσωσης του Ελληνισμού της Ιωνίας και του Πόντου και τη συνέχισε η παράταξη των Λαϊκών, των βασιλοφρόνων οι οποίοι και τελικά έβαλαν τη σφραγίδα τους στον ξεριζωμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων.
Πόλεμος με διεθνείς προεκτάσεις
Ο πόλεμος στη Μικρά Ασία από το 1919 έως το 1922 δεν ήταν μια απλή σύγκρουση μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας. Ήταν ένας πόλεμος με διεθνείς προεκτάσεις και με καθοριστικό το ρόλο σ’ αυτόν των Μεγάλων Δυνάμεων που εκείνη την περίοδο βρίσκονταν σε ένα οξύτατο ανταγωνισμό για το μοίρασμα της αγοράς και των κατακτημένων εδαφών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ειδικότερα για το χώρο της Μέσης Ανατολής εκκρεμούσε το μοίρασμα των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που βρισκόταν στο στρατόπεδο των ηττημένων μαζί με τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία.
Ηγετικό ρόλο στην πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων έπαιζε στην περιοχή η Αγγλία. Ο αγγλικός ιμπεριαλισμός επεδίωκε την εξασφάλιση των οδών επικοινωνίας με τις Ινδίες, τον έλεγχο των πετρελαίων και την απόλυτη κυριαρχία στην περιοχή ως πρώτη ναυτική δύναμη στον κόσμο.
Οι Άγγλοι ήθελαν να θέσουν τη ζώνη των Στενών και της Κωνσταντινούπολης υπό τον έλεγχό τους και παράλληλα να παραδώσουν σημαντικά τμήματα της Τουρκίας σε υποτελείς συμμάχους τους. Στην άρχουσα τάξη της Ελλάδας, την Αρμενία στην οποία κυβερνούσε τότε το κόμμα Ντασνάκ και στο «ανεξάρτητο» κράτος των Κούρδων.
Η Γαλλία, με λιγότερες φιλοδοξίες από την Αγγλία, επεδίωκε να πάρει την περιοχή της Κιλικίας και να κάνει αποικίες της τη Συρία και το Λίβανο. Παράλληλα ήθελε να διατηρήσει την οικονομικά προνομιακή θέση που είχε στην Τουρκία. Το δημόσιο χρέος της Τουρκίας κατανεμόταν κατά 64% στη Γαλλία και 14% στην Αγγλία, ενώ τα κεφάλαια που είχαν επενδυθεί ήταν κατά 45% γαλλικά, 16% αγγλικά και 24% γερμανικά. Όσο για το εξωτερικό εμπόριο της Τουρκίας η Γαλλία κατείχε τη δεύτερη θέση.
Στην περιοχή εμφανίστηκε εκείνη την εποχή κι ένας νέος παράγοντας. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός με βλέψεις κυρίως οικονομικού χαρακτήρα και με τα μεγάλα μονοπωλιακά συγκροτήματα και τις Τράπεζες να αναπτύσσουν δραστηριότητα ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα.
Κοντά σ΄ αυτούς τους παράγοντες προσθέστε και την Ιταλία, μια από τις νικήτριες χώρες του πολέμου , που διεκδικούσε την νοτιοδυτική Μικρά Ασία , μαζί και την περιοχή της Σμύρνης.
Όλες αυτές οι δυνάμεις ήθελαν ένα υποτελές τουρκικό κράτος περιορισμένο στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης μαζί με τα σαντζάκια ( σ.σ. διοικητικές υποδιαιρέσεις στην Οθωμανική Τουρκία) του Ισμίτ και των Δαρδανελλίων να αποτελεί ένα «διεθνές κράτος» στο οποίο τον πρώτο ρόλο θα έπαιζε η Αγγλία.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό τα συμφέροντα της μιας ιμπεριαλιστικής δύναμης συγκρούονταν με τα συμφέροντα μιας άλλης ή όλων των άλλων. Οι Άγγλοι απειλούσαν τα συμφέροντα των Γάλλων. Οι Αμερικάνοι δεν μπορούσαν να δεχθούν την ενίσχυση των θέσεων των Άγγλων και των Γάλλων στην περιοχή. Οι Ιταλοί κινδύνευαν να εξοστρακισθούν από τη «σύμμαχο» Αγγλία.
Μόνο δύο παράγοντες ένωναν όλες αυτές τις δυνάμεις. Η συμφωνία στην οικονομική υποδούλωση της Τουρκίας και η αξιοποίηση του εδάφους της για την ένοπλη επέμβαση κατά της Σοβιετικής Ρωσίας.
Το σύστημα των «εντολών» ( mandat)
Το μοίρασμα του κόσμου συζητήθηκε στη Διάσκεψη των Παρισίων
με κυρίαρχο ρόλο σ’ αυτήν της Αγγλίας της Γαλλίας και των ΗΠΑ. Με τις αποφάσεις της οι νικητές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου μοίρασαν τη λεία τους με εξοντωτικούς όρους για την ηττημένη Γερμανία. Ακόμη με το σύστημα των «εντολών για Διοίκηση» ( σ.σ. πληρεξουσιότητα, mandat) προσάρτησαν τις αποικίες της Γερμανίας και τα αραβικά εδάφη που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. To ίδιο σύστημα επιχείρησαν να επιβάλλουν και στην ίδια την Τουρκία.
Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής και για την επιβολή της ηγεμονικής του θέσης ο αγγλικός ιμπεριαλισμός είχε ένα χρήσιμο εργαλείο: την ελληνική άρχουσα τάξη. Την τάξη που με την υποτέλεια της αλλά και την μεγαλοϊδεάτικη επεκτατική της πολιτική μπορούσε να βοηθήσει στην εκπλήρωση των σχεδίων του.
Ο τότε πρωθυπουργός της Αγγλίας Λόιντ Τζορτζ είχε καταλάβει πολύ καλά το ρόλο που θα μπορούσε να παίξει η Ελλάδα σαν δορυφόρος της Αγγλίας στη Μεσόγειο και σαν σύμμαχος που θα φρουρούσε το δρόμο που οδηγούσε στις Ινδίες:
«Οι Έλληνες, είπε στην αγγλική Βουλή, είναι ο λαός του μέλλοντος εις την Μεσογειακήν Ανατολήν. Γόνιμοι και πλήρεις δράσεως αντιπροσωπεύουν τον χριστιανικόν πολιτισμόν έναντι της βαρβαρότητος των Τούρκων. Είναι χώρα 5-6 εκατομμυρίων . Εάν επεκταθούν ως υπολογίζωμεν θα γίνουν 20 εκατομμύρια εντός 50 ετών. Άριστοι ναύται , θα καταστούν δύναμις ναυτική . Θα γίνουν οι πρώτοι φύλακες της μεγάλης οδού ήτις εξασφαλίζει την ενότητα της συμπολιτείας».
Το «τυράκι» των «εθνικών διεκδικήσεων»
Αυτή ακριβώς την «χρησιμότητα» της Ελλάδας λόγω της γεωγραφικής της θέσης αλλά και της υποτέλειας της αστικής της τάξης αξιοποίησαν οι δυνάμεις της Αντάντ σύροντάς την στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην εκστρατεία στην Ουκρανία κατά της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση, με το «τυράκι» της ικανοποίησης των μεγαλοϊδεατικών επεκτατικών σχεδίων της ελληνικής πλουτοκρατίας. Ειδικά για την περίπτωση της αποτυχημένης εκστρατείας στην Ουκρανία το «τυράκι» ήταν η υποστήριξη της Ελλάδας στις διεκδικήσεις της «επί της Θράκης και της Σμύρνης» όπως υποσχέθηκε ο Κλεμανσό στον Βενιζέλο.
Η απόφαση για την κατάληψη της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό ελήφθη στο Ανώτατο Συμβούλιο (οι επικεφαλής των αντιπροσωπειών Αγγλίας , Γαλλίας , ΗΠΑ, Ιταλίας) της Διάσκεψης στο Παρίσι και μετά από σκληρές μάχες στα παρασκήνια καθώς και οι Ιταλοί διεκδικούσαν το δικαίωμα κατάληψης της πόλης και της περιοχής γύρω από αυτήν.
Η συμφωνία Αμερικανών, Άγγλων και Γάλλων στην στρατιωτική παρουσία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία , παρά τις μεταξύ τους διαφορές οφείλονταν κυρίως στο φόβο της κατάρρευσης των σχεδίων για διαμελισμό και αποικιοποίηση της Τουρκίας σε περίπτωση που θα ξεσηκώνονταν ο λαός της.
Στη Διάσκεψη των Παρισίων ο Βενιζέλος παρουσίασε υπόμνημα με στοιχεία για τους Έλληνες που ζούσαν στη Μικρά Ασία , τη Θράκη και την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα μ’ αυτά: Στη Μικρά Ασία ζούσαν 1.694.000 Έλληνες. Στη Θράκη και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης 731.000. Στην περιοχή της Τραπεζούντας 350.000. Στα Άδανα 70.000. Σύνολο 2.845.000.
Αντίθετα οι τουρκικές στατιστικές του 1912 έδιναν μικρότερους αριθμούς. Σύμφωνα μ’ αυτές στις περιοχές της Κωνσταντινούπολης και της Μικράς Ασίας (εκτός της Κιλικίας) και των ανεξάρτητων διοικήσεων της Νικομήδειας και των Δαρδανελλίων ζούσαν1.982.375 Έλληνες, 7.231.595 Τούρκοι και 925.818 διαφόρων εθνοτήτων. Σύμφωνα μ’ αυτά τα στοιχεία σε σύνολο 10.139.689 το ελληνικό στοιχείο αποτελούσε το 19,6%.
Ο ελληνικός στρατός σε ρόλο «χωροφύλακα»
Ανεξάρτητα από την ακρίβεια της μιας ή της άλλης στατιστικής γεγονός είναι πως στην περιοχή της Μικράς Ασίας υπήρχε μια μεγάλη ελληνική μειονότητα. Αυτό έδινε το δικαίωμα στην Ελλάδα να ενδιαφέρεται για την τύχη τους και για την εξασφάλιση της ισοτιμίας της με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Ωστόσο η υπεράσπιση των δικαιωμάτων μιας μειονότητας που κατοικούσε σε τρεις διαφορετικές περιοχές της Τουρκίας δεν μπορούσε με κανένα λόγο να επιτευχθεί με ένα κατακτητικό πόλεμο και με την προσάρτηση των εδαφών στα οποία ζούσε. Κι όμως η εξυπηρέτηση των συμφερόντων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και της ελληνικής ολιγαρχίας στο όνομα της «Μεγάλης Ιδέας» οδήγησαν την Ελλάδα σε ένα «ιερό πόλεμο».
Ο ελληνικός στρατός πήγε στην Μικρά Ασία για να «προλάβει σφαγές σε βάρος των χριστιανών». Στην ουσία όμως εξαργυρώνοντας τη συμμετοχή της χώρας μας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ουκρανική εκστρατεία κλήθηκε να παίξει το ρόλο του χωροφύλακα στην Εγγύς Ανατολή, να διαμελίσει το τουρκικό κράτος και να καταπνίξει το ανερχόμενο την εποχή εκείνη εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα του τουρκικού λαού. Αυτό το κίνημα ήταν και το κυριότερο εμπόδιο στην επίτευξη των σχεδίων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για το μοίρασμα της περιοχής.
Ο Βενιζέλος παρουσίασε την απόβαση του ελληνικού στρατού στην Σμύρνη και την συνθήκη των Σεβρών σαν «απολύτρωση των υπόδουλων αδελφών» και θριαμβολόγησε για την πραγματοποίηση της «Μεγάλης Ελλάδας των πέντε θαλασσών και των δύο ηπείρων».
Όμως γρήγορα όλα αυτά τα όνειρα αποδείχτηκαν ψεύτικα.
Η απόβαση των ελληνικών δυνάμεων αποτέλεσε τον καταλύτη για την έκρηξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος του τουρκικού λαού. Και όχι μόνο αυτό. Ο Βενιζέλος αρνήθηκε να αξιοποιήσει τις αποφάσεις του τουρκικού Εθνικού Συμβουλίου στο Ερζερούμ ( 25.6.1919) και στη Σίβα ( 7.9.1919) με τις οποίες δινόταν διαβεβαιώσεις για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις. Αντίθετα προχώρησε σε επιθετικές επιχειρήσεις το καλοκαίρι του 1920.
Ο «λακεδισμός» των βασιλοφρόνων
Την ίδια πολιτική υποτέλειας στον αγγλικό ιμπεριαλισμό ακολούθησαν και τα ενωμένα αντιβενιζελικά κόμματα μετά τη νίκη τους στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920. Η μερίδα αυτή που εξέφραζε στοιχεία συντηρητικά και βασιλόφρονα υπολείμματα του φεουδαρχισμού . Όπως γράφει Γιάνης Κορδάτος «τώρα που ήταν πτώμα η Γερμανία έκανε το παν για να εξευμενίσει τους αγγλογάλλους ιμπεριαλιστές και που ο λακεδισμός της ξεπερνούσε κάθε όριο αξιοπρέπειας ήταν πρόθυμη να πουλήσει την Ελλάδα αρκεί να πάρει δάνεια και να παραμείνει στην εξουσία». Έτσι αντί να τερματίσει τον πόλεμο τον συνέχισε με δονκιχωτικές εκστρατείες όπως αυτή κατά της Άγκυρας, αρνούμενη να δεχθεί συμβιβαστικές λύσεις που υπήρχαν ( στη Διασυμμαχική Διάσκεψη του Λονδίνου το 1921, την πρόταση για μεσολάβηση της Σοβιετικής Δημοκρατίας ) με αποτέλεσμα να φτάσουμε στην Καταστροφή από το αναγεννημένο υπό τον Κεμάλ Ατατούρκ τουρκικό απελευθερωτικό κίνημα. Αφού βεβαίως προηγουμένως οι Ιταλοί και οι Γάλλοι τράβηξαν το χαλί κάτω από πόδια της ελληνικής κυβέρνησης ενισχύοντας τον Κεμάλ με όπλα και πολεμικό υλικό. Στην αρχή το κίνημα του Κεμάλ βοήθησε και η Σοβιετική Δημοκρατία που το έβλεπε σαν μέρος του κινήματος για την αυτοδιάθεση των λαών.
Για την εκστρατεία αυτή πλήρωσαν με τη ζωή τους οι έξι ηγέτες του αντιβενιζελικού κόσμου. Όμως στο σκαμνί του κατηγορουμένου δεν έπρεπε να κάτσουν μόνο αυτοί. Έπρεπε να κάτσουν και οι βενιζελικοί που ξεκίνησαν αυτό τον άδικο πόλεμο που πλήρωσε η Ελλάδα τόσο ακριβά. Και ο Κορδάτος ορθά σημειώνει: « Έπρεπε στο σκαμνί του κατηγορουμένου να κάτσουν πολλοί. Έπρεπε να πέσουν όχι έξι κεφάλια , αλλά παρα πολλά. Αντιβενιζελικοί και βενιζελικοί. Όλοι όσοι ήταν πειθήνια όργανα των Αγγλογάλλων. Η εκστρατεία της Μικρασίας δεν ήταν πόλεμος απελευθερωτικός. έγινε κατ΄ εντολήν της Αγγλίας για να εξυπηρετήσει τα αγγλικά αποικιακά συμφέροντα. Συνακόλουθα για το αίμα που χύθηκε και το ξερίζωμα του ελληνισμού της Μικρασίας είναι υπεύθυνοι ο Βενιζέλος, ο Γούναρης και οι άμεσοι συνεργάτες τους»…
Στο επόμενο και τελευταίο: Ο Κώστας Βάρναλης για τη Μικρασιατική Καταστροφή
