Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών εποχές όπου ως προσκεκλημένοι συνευρίσκονταν όλοι οι κορυφαίοι σκηνοθέτες και ακαδημαϊκοί, ο Θεόδωρος Τερζόπουλος επέστρεψε στους Δελφούς με αφορμή το μεγάλο τετραήμερο αφιέρωμα που οργάνωσε προς τιμήν του το κορυφαίο αυτό Ίδρυμα με τη συνεργασία του Ιδρύματος Ωνάση.
Επίδειξη μέσω εργαστηρίων της μεθόδου του με συμμετοχή ηθοποιών και σκηνοθετών από όλες τις ηπείρους, συμπόσιο με τη συμμετοχή θεωρητικών και πρακτικών του θεάτρου από όλο τον κόσμο μεταξύ των οποίων κορυφαίοι σκηνοθέτες όπως ο Εουτζένιο Μπάρμπα και ο Ανατόλι Βασίλιεφ, παράλληλες δράσεις, προβολές παραστάσεων και ντοκυμαντέρ του Θεάτρου Άττις, ελληνική πρώτη για την παράσταση των «Τρωάδων», παραγωγή της «Πάφος 2017 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» και του Θεάτρου Άττις στο υπό αναστήλωση Αρχαίο Θέατρο των Δελφών δημιούργησαν ένα σφιχτό πρόγραμμα εκδηλώσεων με πλήθος προσκεκλημένων και απλών θεατών το οποίο έφερε με άψογο τρόπο σε οργανωτικό πέρας το προσωπικό του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών υπό την εποπτεία της έμπειρης και πάντα δοτικής Μάρως Νικολοπούλου, οργανωτικής ψυχής, εδώ και δεκαετίες, των καλλιτεχνικών και επιστημονικών εκδηλώσεων του Κέντρου Δελφών.
Φωτογραφική εγκατάσταση
Στις παράλληλες δράσεις, η Φωτογραφική Εγκατάσταση της Γιοχάννα Βέμπερ με τίτλο «Ο διαμελισμός του Διονύσου»: Σε όλο το μήκος του διαδρόμου του Συνεδριακού Κέντρου, στους τοίχους της μιας πλευράς ή στην τζαμαρία της άλλης με διπλή όψη, φωτογραφίες της Βέμπερ από παραστάσεις του Θεάτρου Άττις σε όλο τον κόσμο, με Έλληνες ή ξένους ηθοποιούς – απόρροια της 27χρονης συνεργασίας τους-, δημιουργούν μια στενή λωρίδα από σπαράγματα σωμάτων, προσώπων, άκρων. Μια έκφραση σε μεγέθυνση, ένας βραχίονας που εκτείνεται στο άπειρο, ένα ανοικτό σπαρασσόμενο στόμα, τεμάχια παράστασης, τεμάχια μνήμης, τεμάχια ποικίλων εθνικοτήτων σωμάτων που θα μπορούσαν νοητικά να ανασυνθέσουν όλα μαζί τον διαμελισμένο Διόνυσο. Καθώς, για τον Τερζόπουλο, κάθε παράσταση του Θεάτρου «Άττις», αυτού του φρυγικού Διόνυσου, συνιστά μια αναγέννηση και επιστροφή του.
Παράλληλα, στην αίθουσα Εκθέσεων του Κέντρου, με την παρέμβαση του εικαστικού Αλέξανδρου Κόκκινου, οι φωτογραφίες της Βέμπερ λαμβάνουν τεράστιες διαστάσεις, τα σώματα μοιάζουν απειλητικά ενώ ταυτόχρονα οι φωτογραφίες επενδύονται πάνω σε ένα είδος σκληρού αλουμινόχαρτου ώστε να γίνουν πρόσφορες για κατασκευές: μια ατελής αψίδα με κάτω όψη το σώμα ηθοποιού, μια ελλειπτική σφαίρα από τσαλακωμένες φωτογραφίες παραστάσεων, ένας αιχμηρός βράχος με τα μάτια, τα στόματα, το στήθος, τα χέρια των ηθοποιών να έχουν χάσει την πραγματική τους θέση, ωσάν τα σώματα να έχουν διαμελισθεί και ανασυσταθεί τυχαία.
Δημιουργικά Ηχοτοπία
Μια άλλη παράλληλη δράση ήταν η ηχητική εγκατάσταση του σταθερού συνεργάτη του Τερζόπουλου, του συνθέτη Παναγιώτη Βελιανίτη με τίτλο «Ενοπαί», λέξη που συναντάται στις «Βάκχες» αλλά και στον Όμηρο και σημαίνει «κραυγές, βοές, κρότους». Η εγκατάσταση απλωνόταν σε όλο το μήκος και πλάτος του κήπου μεταξύ Συνεδριακού και Ξενώνα του Κέντρου Δελφών και ακουγόταν τις περισσότερες ώρες της ημέρας. Μουσική σύνθεση που πήγαζε από τις μουσικές του συνθέτη για παραστάσεις του Θεάτρου Άττις αλλά εδώ σε ένα μουσικό συνεχές που διέθετε ποικίλων τονικοτήτων ήχους, από τους πλέον πράους και καθησυχαστικούς έως ήχους βομβαρδισμών που αναγνώριζε μετά κανείς στην παράσταση των «Τρωάδων». Επρόκειτο για εγκατάσταση απόλυτα εναρμονισμένη με το φυσικό τοπίο, ως να πήγαζε από αυτό.
Η απογευματινή εμπειρία ανάβασης μέσα από όλον τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών κάτω από τον ήλιο του Ιουλίου προς το Αρχαίο Θέατρο υπήρξε μια άλλη ξεχωριστή εμπειρία. Η παράσταση άρχιζε στις 7 το απόγευμα αλλά το Αρχαίο Θέατρο ήταν προστατευμένο από τον ήλιο καθώς το σκίαζαν οι μυθολογικών επιβαρύνσεων βράχοι των Φαιδριάδων. Από το 1975 είχε να δοθεί παράσταση στο Αρχαίο αυτό θέατρο και η ενέργεια που εκπέμπει είναι ανεπανάληπτη. Η ηχώ που δημιουργείτο στα φωνητικά των ηθοποιών καθώς αυτά αντηχούσαν στους βράχους έφερε στο νου την αντίστοιχη συγκινητική μαρτυρία της Κούλας Πράτσικα για το φαινόμενο που συγκλόνισε τους θεατές των Δελφικών παραστάσεων της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού 91 χρόνια πριν. Παραστάσεις – σταθμός για τη νεοελληνική προσέγγιση του αρχαίου δράματος όπως παράσταση – σταθμός υπήρξε στους νεότερους χρόνους εκείνη των «Βακχών» που παρουσίασε στους Δελφούς πριν από 33 χρόνια ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, αφετηρία για το μετέπειτα ταξίδι του σε όλο τον κόσμο.
Πολυπρισματικά πολιτικές «Τρωάδες»
Οι «Τρωάδες» απέκτησαν στην παράσταση του Τερζόπουλου πολλαπλά πολιτικά μηνύματα: η αντιπολεμική τραγωδία του Ευριπίδη ανέδειξε πλήρως την πολυπολιτισμική της ταυτότητα με τη συμμετοχή ηθοποιών και γλωσσών από διαφορετικές χώρες. Με αφορμή την κυπριακή της καταγωγή/παραγωγή και επομένως τη συνεχιζόμενη διχοτομημένη πρωτεύουσα της Κύπρου, οι εθνικότητες των ηθοποιών καθορίστηκαν από τις διχοτομημένες πόλεις των πατρίδων τους – αποτέλεσμα πολέμων και εχθροπραξιών: Λευκωσία, Ιερουσαλήμ, Μοστάρ. Διχοτομημένες πόλεις, διαιρεμένοι λαοί, συνεχιζόμενος παραλογισμός της εξουσίας και των συμφερόντων που δεν σταματούν ποτέ.
Η ορχήστρα του θεάτρου είναι εξαρχής διάσπαρτη από άδεια άρβυλα που δημιουργούν ομόκεντρους κύκλους. Στο κέντρο ο Κορυφαίος του Χορού, ο Τουρκοκύπριος Erdogan Kavaz θα δώσει την έναρξη με ένα καθηλωτικό τούρκικο μοιρολόι. Η εμφάνιση της Δέσποινας Μπεμπεδέλη στον ρόλο της Εκάβης θα αποδειχτεί ιδανική επιλογή ως προς τη συνεπή εφαρμογή των μεθοδολογικών εργαλείων του Τερζόπουλου. Διατηρώντας πλήρη έλεγχο των γνωστών υποκριτικών της δυνατοτήτων, η Μπεμπεδέλη έδωσε μάθημα ως προς την έκφραση του κοπετού που πηγάζει από το εσώτερο σώμα και εκφράζεται ως μια πνιχτή κραυγή που αρνείται να εξωτερικευτεί με ένταση παρόλη την προσπάθεια που καταβάλει ένα ορθάνοικτο στόμα.
Οι κοπέλες του Χορού θα ερμηνεύσουν, η κάθε μια στη γλώσσα της απόσπασμα από τον λόγο της Κασσάνδρας επιδιώκοντας να ακολουθήσουν την ενεργειακή φόρτιση που απαιτεί η διδασκαλία του σκηνοθέτη. Το επιτυγχάνουν εντελέστερα η πάντα επιφυλάσσουσα εκπλήξεις συνεργάτις του Σάββα Στρούμπου Έβελυν Ασουάντ που εκμεταλλευόμενη και τη συριακή καταγωγή της θα εκφέρει τον λόγο στα αραβικά καθώς και η άψογη κινησιακά, με βαθειά αλλά γυμνασμένη φωνή Κροάτισσα Sara Ipsa. Προηγουμένως, θα έχουν εκφέρει τον λόγο της Κασσάνδρας η Ισραηλίτισσα Hadar Barabash, η Βόσνια Ajla Hamzic και η Ελληνίδα Εβελίνα Αραπίδη που θα έχει προηγουμένως υποδυθεί και την Αθηνά.
Η Νιόβη Χαραλάμπους δημιούργησε έντονη κινησιολογική εικόνα ερμηνεύοντας την Ανδρομάχη ενώ πλήρως ενταγμένος στα σκηνοθετικά ζητούμενα ήταν ο Προκόπης Αγαθοκλέους στον ρόλο του Ταλθύβιου αλλά και διαρκώς δρων επί σκηνής. Το επεισόδιο Μενελάου – Ελένης ερμηνεύτηκε από δύο μόνιμους πλέον συνεργάτες του Θεάτρου Άττις, τον Σάββα Στρούμπο (σε αντικατάσταση τελευταία στιγμή του Ανδρέα Φυλακτού λόγω ατυχήματος του τελευταίου) και τη Σοφία Χιλλ.
Εδώ ο Τερζόπουλος, εκμεταλλευόμενος την ευριπίδεια ανατροπή του τραγικού με το παιγνιώδες της εμφάνισης της Ελένης και τον αμήχανο μπροστά της Μενέλαο που προδικάζει τη ματαίωση των ελπίδων της Εκάβης για εκδίκηση, ανατρέχει σε μετα-μπρεχτικές τεχνικές που παραπέμπουν σε παλαιότερες παραστάσεις του όπως το μπρεχτικό «Χρήμα» για να εκμαιεύσει τον ανατρεπτικό σαρκασμό: ο Μενέλαος – Στρούμπος -με μόνιμη έκφραση γέλιου μάσκας- γονατιστός, σχεδόν έρποντας σε όλη τη σκηνή, φέροντας στο ένα χέρι ένα πρόσθετο μεταλλικό γάντι που ενδυναμώνει σκωπτικά το δίχως δύναμη επιβολής χέρι του και εκφέροντας έναν αμφίσημο λόγο, παρά τις συστάσεις της Εκάβης αδυνατεί να αντιμετωπίσει την παιχνιδίζουσα Ελένη. Η τελευταία, φαντασμαγορική Σοφία Χιλλ μέσα στο τεράστιο μαύρο όλο φτερά μανδύα της σε ενδυματολογική έμπνευση της Λουκίας, εμφανίζεται άλλοτε ολόκληρη κρυμμένη πίσω του και άλλοτε αφήνοντας λίγο το όλο προσποιητή αιδώ πρόσωπό της να φανεί με κελαρυστά φωνητικά που αντηχούν σε όλο το κοίλον. Επιβεβαιώνοντας περισσότερο με τις επιφωνηματικές της εκφορές σε διαρκή νοηματική εναλλαγή παρά με τα επιχειρήματά της τον τίτλο μιας Ωραίας Ελένης που αν και αιτία πολέμων και καταστροφών γνωρίζει να χειρίζεται τους άνδρες, όπως έγκαιρα η Εκάβη προειδοποιεί τον υποταγμένο Μενέλαο.
Στο τέλος, μόνη η Εκάβη, θα εκφέρει το παρηγορητικό, σύνηθες ως λάιτ-μοτίφ πλέον στις τελευταίες παραστάσεις του Τερζόπουλου, «Θάρθει μια μέρα». Ένα μήνυμα αισιοδοξίας για ειρήνη, για συμφιλίωση των λαών, για γκρέμισμα των τειχών που διχοτομούν πόλεις, ανθρώπους.
Με τις «Τρωάδες» του, ο Τερζόπουλος αναδιπλασίασε το μήνυμα του τραγικού κειμένου καθιστώντας το ακόμη πιο επίκαιρο χωρίς ωστόσο να χρειαστεί να κάνει τις όποιες σύγχρονες παρεμβάσεις στο σώμα του, ακολουθώντας τη στρωτή μετάφραση του Κωστή Κολώτα. Ταυτόχρονα, επανέφερε με αιτία, την πολυπολιτισμικότητα αφήνοντας να ακουστούν διαφορετικές γλώσσες που ενώνονταν μέσω της βιωμένης από τους ίδιους τους ηθοποιούς αλήθειας του αρχαίου κειμένου. Από την άλλη, δίπλα σε δοκιμασμένα σκηνικά μοτίβα όπως τα άρβυλα, οι φωτογραφίες εξαφανισμένων ή τα κόκκινα πανιά-αίμα, εισήλθαν νέα όπως το φύλλο-πανί που ξετύλιξε ο Ταλθύβιος ως δείκτη αναχώρησης των πλοίων ή η μαυροσκεπής φιγούρα στο βάθος, μια δείξη θανάτου. Φυσικά, ανάλογες δείξεις συνιστούσαν τα μουσικά ηχητικά του Παναγιώτη Βελιανίτη. Η παράσταση έκλεισε με το ηλιοβασίλεμα, χωρίς αυτή τη φορά οι τεχνητοί φωτισμοί να παίξουν ως συνήθως κάποιον καθοριστικό λειτουργικά ρόλο στην παράσταση παρόλο που στην επίβλεψη του φωτός ήταν όπως πάντα ο Κωνσταντίνος Μπεθάνης.
Το πλούσιο αυτό αφιέρωμα του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών στον Θεόδωρο Τερζόπουλο ήταν μέρος ενός καθήκοντος που οφείλει η Ελλάδα στον διεθνή σκηνοθέτη της καθώς ήδη ο ακαδημαϊκός χώρος τον τίμησε μόλις πέρυσι με την αναγόρευσή του σε Επίτιμο Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Πατρών με πρωτοβουλία του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών. Όμως, αυτές οι τιμές είναι οφειλές.
Οι φωτογραφίες είναι των Γιοχάννα Βέμπερ και Ανδρέα Σιμόπουλου.
* Καθηγητής Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών
