«Η Ανάκριση» του Πέτερ Βάις στην Αλκυονίδα

Η NEW STAR art cinema και η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ Καλαμάτας τιμούν την ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ με την κινηματογραφική προβολή της «Ανάκρισης» του Πέτερ Βάις στην αίθουσα «Αλκυονίς» στην ΑΘΗΝΑ.

Η New Star art cinema και ο Βελισσάριος Κοσσυβάκης στα πλαίσια των στόχων τους, πιστεύοντας ότι η τέχνη πρέπει πάντα να βρίσκεται στο επίκεντρο των γεγονότων, ως καταλύτης γόνιμης δημιουργικότητας νέων ιδεών και προτάσεων, παρουσιάζει μια πρωτόγνωρη κινηματογραφημένη θεατρική παράσταση που παίχθηκε στο «Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας» πριν 2 χρόνια από την ακτιβιστική ομάδα «Θεατρική Διαδρομή Καλαμάτας».

Πρόκειται για μια μαραθώνεια επίπονη και επίμονη επτάμηνη θεατρική δράση – άσκηση – παρουσίαση πάνω στο συγκλονιστικό έργο «Ανάκριση» του μεγάλου Γερμανού δραματουργού Πέτερ Βάις σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη, σε μουσική Λουϊτζι Νόνο – Μίκη Θεοδωράκη και σε σκηνοθεσία – θεατρική προσαρμογή Κώστα Χαλκιά που παίζει και τον ρόλο του προέδρου του δικαστηρίου μαζί με τους ερασιτέχνες ηθοποιούς.

Ένα κλασσικό έργο του «Θεάτρου Ντοκουμέντο» που στηρίχθηκε στο αρχειακό υλικό του μεγάλου γεγονότος, μετά τη δίκη της Νυρεμβέργης του 1945, της δίκης της Φραγκφούρτης του 1964 για το Άουσβιτς, όπου συντελέσθηκε, κυρίως, το μεγαλύτερο έγκλημα της νεότερης ιστορίας, μιας επιστημονικής – συστηματικής εξολόθρευσης 6.000.000 ανθρώπων.

Το συνολικό αποτέλεσμα αυτής της θεατρικής δράσης κινηματογράφησε με 4 κάμερες ο διευθυντής φωτογραφίας Λεωνίδας Παπαδόπουλος.

Η προβολή θα πραγματοποιηθεί στη θρυλική κινηματογραφική αίθουσα «Αλκυονίς» (Ιουλιανού 42-46 / στάση ΗΣΑΠ Βικτώρια) την Δευτέρα 29 Ιανουαρίου και ώρα 8 μ.μ. στην Αθήνα.

Είσοδος ελεύθερη.

Σημείωμα του Κώστα Χαλκιά

«Ήδη, σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα.Τη βλέ­πω να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημο­νική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του.Γα την ατίμωσή του»

Οδυσσέας Ελύτης

«Όποιος δε φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά (…) Η υποταγή ή ο εθισμός σε μια τέτοια συνύπαρξη, ή συνδιαλλαγή, δεν προ- καλεί τον κίνδυνο της αφομοίωσης ή της λήθης, του πώς πρέπει, του πώς οφείλουμε να σκεφτόμα­στε, να πράττουμε και να μιλάμε; Αναμφισβήτητα αρχίσαμε ναro ανεχόμαστε. Και η ανοχή πολλα­πλασιάζει τα ζώα στη δημόσια ζωή, τα ισχυροποιεί και τα βοηθά να συνθέσουν με ακρίβεια τη μορφή του τέρατος που προΐσταται, ελέγχει και μας κυ­βερνά.Η μορφή του τέρατος είναι αποκρουστική.Όταν όμως το πρόσωπο του τέρατος πάψει να μας τρομάζει, τότε πρέπει να φοβόμαστε… γιατί αυτό σημαίνει ότι έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε (…)».

«Αυτό το “τέρας” άλλοτε καμουφλαρισμένο και άλλοτε ξεδιάντροπα προκλητικό έχει γιγαντωθεί, έχει αποκτήσει πολλές μορφές. Τα πλοκάμια του απειλούν θεούς και δαίμονες».

«Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρ­χία.Είναι μια παράσταση.Εσείς κι εμείς.Και πρω­ταγωνιστεί ο Θάνατος».

Μάνος Χατζηδακις

Ο Πέτερ Βάις ως θεατής και ακροατής, μαζί με τον ‘Αρθουρ Μίλερ κι άλλους διανοούμενους της εποχής του, παρακολουθεί τη δίκη για τα εγκλήματα του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Ο Π.Β. αξιοποιεί και συνθέτει το τερά­στιο υλικό της δίκης σ’ ένα σχεδόν θρησκευτικό ποιητικό ορατόριο 11 τραγουδιών (ενοτήτων), σε μια ανεπάληπτη σκηνική σύνθεση των ομά­δων: Κατηγορούμενοι- Επιζώντες μάρτυρες του Άουσβιτς-Μάρτυρες υπεράσπισης-Δικαστήριο.

Η «ΑΝΑΚΡΙΣΗ» ανέβηκε για πρώτη φορά το 1965 στο Δυτικό Βερολίνο από την «Ελεύθερη Λαϊκή Σκηνή» σε σκηνοθεσίαΈρβιν Πισκάτορ με μουσική Λουίτζι Νόνο και σκηνικά Χανς – Ούλριχ Σμύκλε, και συγχρόνως σε άλλες 15 γερμανικές πόλεις.Επίσης ανέβηκε στο Pikolo Theatro στο Μιλάνο, στη Στοκχόλμη από τον’Ινγκμαρ Μπέρ- γκμαν κι άλλους μεγάλους σκηνοθέτες σε όλο τον κόσμο.Στην Ελλάδα ανέβηκε στο Εθνικό Θέ­ατρο σε σκηνοθεσία Νίκου Περέλη, στο θέατρο “Τζένη Καρέζη” με τον Κώστα Καζάκο σε σκηνο­θεσία Σταύρου Τσακίρη και παίχθηκε στο ραδιό­φωνο της ΕΡΤ δυο φορές.Στη πρώτη ραδιοφω­νική παρουσίαση το 1982 στην ΕΡΤ συμμετείχα κι εγώ σε σκηνοθεσία Τάκη Βουτέρη.

Ο Πέτερ Βάις δεν είναι ο αγαπημένος των θεατρι­κών σκηνών λόγω απαιτήσεων και ιδεολογίας.Η «Θεατρική Διαδρομή» μαζί με το Εθνικό Θέατρο είναι το δεύτερο θεατρικό σχήμα πανελλαδικά που ανεβάζει δυο έργα του Π.Β. Τιμώ τους πά- ντες που απαρτίζουν αυτό το θεατρικό σχήμα και ιδαίτερα τους ακτιβιστές ηθοποιούς μου που σε κάθε στιγμή ξεπερνούν τους εαυτούς τους… και de profuntis στον ακτιβιστή supervisor Ηλία Παρθένιο για την υπερπολύτιμη συμβολή του για την πραγματοποίηση αυτής της παράστασης

Με απέραντη ευγνωμοσύνη στον αείμνη­στο δημοσιογράφο Κώστα Νίτσο εκδότη του θρυλικού περιοδικού «ΘΕΑΤΡΟ», που υπήρξε μια αξεπέραστη ελληνική θεατρική εγκυκλπαίδεια.Σ αυτό το περιοδικό δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά τα πάντα γύρω από τον Πέτερ Βάις και την «Ανάκριση».Σαν παράδειγμα αναφέρω την πλη­ροφορία που διάβασα σ ένα από τα τεύχη του «Θ» για το συμφωνικό έργο του Λουΐτζι Νόνο (II cando sospeso 1958) πάνω στα γράμματα των εκτελεσμένων της Καισαριανής, όπως κι εξ αι­τίας του «Θ» ανακάλυψα την μουσική του Λ.Ν. για το πρώτο ανέβασμα της «Ανάκρισης» ( Die Ermittlung 1965). Με απέραντη ευγνωμοσύνη στον ακούραστο μεταφραστή Πέτρο Μάρκαρη.

Ένα βαθύτατο προσωπικό χρέος με οδή­γησε στη απόφασή μου να συμμετέχω κι ως ακτιβιστή ηθοποιός στη παράσταση αυτή.

Κώστας Χαλκιάς

Πέτερ Βάις (1916-1982)

Πολύπλευρη και πληθωρική καλλιτεχνική προ­σωπικότητα, ο Πέτερ Βάις, θεατρικός συγ­γραφέας, ζωγράφος, σκιισογράφος, σκηνο­θέτης και θεωρητικός του πρωτοποριακού κινηματογράφου, με εβραϊκή καταγωγή, εγκα- τέλειψε τη Γερμανία, με την άνοδο του Χίτ- λερ, και τελικά εγκαταστάθηκε στη Σουηδία αποκτώντας και τη Σουηδική υπηκοότητα. Έγινε γνωστός με το μεγάλο αφήγημα του «Ο ίσκιος του σώματος του αμαξά», που γρά­φτηκε το 1952 αλλά δημοσιεύτηκε το I960. Στη συνέχεια έγραψε σειρά αυτοβιογραφι- κών κειμένων, όπως τα «Αποχαιρετώντας τους γονείς», «Καταφύγιο», «Η κουβέντα των τρι­ών οδοιπόρων», και ακολουθούν τα θεατρικά του με πρώτο το έργο «Νύχτα με επισκέπτες», που τον τοποθετούν ανάμεσα στις κορυφαί­ες φυσιογνωμίες του σύγχρονου θεάτρου. Το έργο που τον καθιέρωσε σαν θεατρικό συγ­γραφέα είναι το «Η καταδίωξη και η δολοφονία του Μαρά», έργο που συνδυάζει το γερμανικό θεατρικό πειραματισμό και το μπρεχτικό θέατρο με έναν εξαιρετικά σύγχρονο προβληματισμό. Ο Πέτερ Μπρουκ σκηνοθέτησε, ανάμεσα σε άλλους, και ανέβασε το έργο στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη όπου κέρδισε τρία Tony Award, και το μετέφερε και στον κινηματογράφο. Ακολούθησαν τα θεατρικά έργα «Η Ανάκριση», «Ασμα για το σκιάχτρο της Λουσιτανίας», «Πώς ο κύριος Μόκινποττ λυτρώθηκε από τα Βάσανα», «Διάλογος για το Βιετνάμ» «Ο Τρότσκι στην εξο­ρία», «Χέλντερλιν» και «Η νέα Δίκη» (δύο διασκευ­ές του έργου του Κάφκα, π πρώτη ανέβηκε στη Γερμανία και η δεύτερη στη Σουηδία).Το τρίτομο ιστορικό μυθιστόρημα «Η Αισθητική της Αντίστα­σης», που έγραψε από το 1971 έως το 1981, με θέμα την ευρωπαϊκή αντίσταση στο ναζισμό, όπου διερευνά και τη συγγένεια πολιτικής αντίστασης και τέχνης, θεωρείται από τα εμβληματικά έργα της γερμανικής λογοτεχνίας του ‘50 και του ‘80. Ο Πέτερ Βάις, ακόμα, ως ζωγράφος και σκι- τσογράφος, με έντονα σουρεαλιστικά στοιχεία πραγματοποίησε την πρώτη του έκθεση το 1941. Παράλληλα ασχολήθηκε με τον πειρα­ματικό κινηματογράφο, ως σκηνοθέτης. Πραγματοποίησε την πρώτη του ταινία το 1950. Το 1952 άρχισε τη συνεργασία του με το Swedish Experimental Film Studio, από τις οποίες η πιο γνωστή είναι η The Mirage (1959). Επίσης, στο Παρίσι σκηνοθέτησε μαζί με τον Barbro Boman την ταινία Play Girls ή The Flamboyant Sex (Schwedische Madchen in Paris or Verlockung in German) το 1960. Έως τότε γυρίζει συνολικά 14 ταινίες. Ο Πέτερ Βάις έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις ανάμεσα στα οποία: Charles Veillon Award, 1963, Lessing Prize, 1965, Fleinrich Mann Prize, 1966, το Carl Albert Anderson Prize, 1967, Thomas Dehler Rrize, 1978, Cologne Literature Prize, 1981, Bremen Literature Prize, 1982, De Nios Prize, 1982, Swedish Theatre Critics Prize, 1982 και Georg Buchner Prize, 1982. Ήταν πολιτικά ενεργός, ως μέλος του Κόμ- ματοι της Αριστεράς, και το 1967 συμμετεί­χε στο δικαστήριο Bertrand Russell εναντί­ον του πολέμου του Βιετνάμ, στη Στοκχόλμη. σης», που έγραψε από το 1971 έως το 1981, με θέμα την ευρωπαϊκή αντίσταση στο ναζισμό, όπου διερευνά και τη συγγένεια πολιτικής αντίστασης και τέχνης, θεωρείται από τα εμβληματικά έργα της γερμανικής λογοτεχνίας του ‘50 και του ‘80. Ο Πέτερ Βάις, ακόμα, ως ζωγράφος και σκι- τσογράφος, με έντονα σουρεαλιστικά στοιχεία πραγματοποίησε την πρώτη του έκθεση το 1941. Παράλληλα ασχολήθηκε με τον πειρα­ματικό κινηματογράφο, ως σκηνοθέτης. Πραγματοποίησε την πρώτη του ταινία το 1950. Το 1952 άρχισε τη συνεργασία του με το Swedish Experimental Film Studio, από τις οποίες η πιο γνωστή είναι η The Mirage (1959). Επίσης, στο Παρίσι σκηνοθέτησε μαζί με τον Barbro Boman την ταινία Play Girls ή The Flamboyant Sex (Schwedische Madchen in Paris or Verlockung in German) το 1960. Έως τότε γυρίζει συνολικά 14 ταινίες. Ο Πέτερ Βάις έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις ανάμεσα στα οποία: Charles Veillon Award, 1963, Lessing Prize, 1965, Fleinrich Mann Prize, 1966, το Carl Albert Anderson Prize, 1967, Thomas Dehler Rrize, 1978, Cologne Literature Prize, 1981, Bremen Literature Prize, 1982, De Nios Prize, 1982, Swedish Theatre Critics Prize, 1982 και Georg Buchner Prize, 1982. Ήταν πολιτικά ενεργός, ως μέλος του Κόμ- ματοι της Αριστεράς, και το 1967 συμμετεί­χε στο δικαστήριο Bertrand Russell εναντί­ον του πολέμου του Βιετνάμ, στη Στοκχόλμη.

Λουϊτζι Νόνο (1924 – 1990)

Η περίπτωση του συνθέτη LuigiΝοπο μας κάνει να σταθούμε και να συλλογιστού­με τα μεγάλα γεγονότα που συντελούνται στην εποχή μας.Γεγονότα κοινωνικά, μα κυ­ρίως πολιτικά, που φαίνονται πιο επίκαιρα.

0 Νόνο, γεννημένος στη Βενετία στις 29 Ια­νουάριου του1924, παρακολούθησε μαθήματα (1941 -46) στη Βενετσιάνικη Ακαδημία “Μπενε- ντέττο Μαρτσέλλο” με τον Μαλιπιέρο, ενώ πα­ράλληλα σπούδασε Νομικά στην Πάντοβα, λαμ- βάνοντας το πτυχίο του στα είκοσι δύο του χρόνια, το 1946. Ανάμεσα στα έτη 1946 – 1950 τον συ­ναντάμε, κοντά στο συμπατριώτη του, συνθέτη Μπρούνο Μοντέρνα, με τον οποίο κάνει μαθή­ματα συγκριτικής ανάλυσης της τεχνικής σύνθε­σης σε έργα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης.

Είκοσι τεσσάρων χρονών στα 1948, σπουδά­ζει σύγχρονες τεχνικές δίπλα στον αρχιμου­σικό και εκφραστή της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας, Χέρμαν Σέρχεν. Το 1950 με τη βοήθεια του Σέρχεν ο Νόνο πρωτοεμφανίζε- ται στο πρωτοποριακό φεστιβάλ του Ντάρμ- στατ, με το ορχηστρικό έργο του “VariazioniCanoniche’ και το 1955, πέντε χρόνια αργότερα, παντρεύεται την κόρη του Σένμπεργκ, Νούρια. Ο Νόνο έχει στο μεταξύ αποκπρύξει όλες τις νε­ανικές του συνθέσεις, της εποχής του Μαλιπιέρο.Ύστερα από μια θητεία στο δωδεκάφθογγο σύ­στημα, πέρασε στο λεγόμενο καθολικό σειραϊσμό, την αυστηρή δηλαδή οργάνωση, όχι μόνο των τονικών υψών της διάταξης των φθόγγων, αλλά και των ρυθμών, διαρκειών και εναλλαγών, όπως επίσης της δυναμικής και των ηχοχρωμάτων.Ωστόσο ο Νόνο είναι γνωστός όχι μόνο σαν πρωτοπόρος στην τέχνη του, αλλά και σαν στρατευμένος συνθέτης.Τα πιο σημαντι­κά έργα του αντιπροσωπεύουν διαμαρτυρί­ες ενάντια στο φασισμό και την καταπίεση.Τη δεκαετία δε του 1950 υπήρξε ένας από τους ελάχιστους “στρατευμένους” συνθέτες.

“Μουσική συνειδητοποίηση, γνώση του χθες και του σήμερα, για ένα άλλο, επιτέλους ελεύ­θερο αύριο”, θα αναφέρει ο ίδιος στα κείμενά του για το στρατευμένο θέατρο και τη στρα- τευμένη μουσική.Στρατευμένη, γιατί στρέφεται εναντίον των ομάδων που επιδιώκουν μια πο­λιτική της συσκότισης και εν τέλει της τύφλω­σης, απευθυνόμενες σε ένα κοινό ναρκωμένο.Καταφεύγοντας στη δημόσια διαμαρτυρία, ο Νόνο συνεργάζεται το 1965 με το θεα­τρικό συγγραφέα Πέτερ Βάις, καταγγέλλο­ντας τα μεγάλα γεγονότα της εποχής εκείνης. Γιατί έπρεπε να περάσουν είκοσι ολόκληρα χρόνια από το τέλος του Πολέμου για να γί­νει η δίκη της Φρανκφούρτης; Γιατί οι δικα­στικές αποφάσεις να είναι τόσο ανερυθρία­στα επιεικείς; Ποιος μπορεί να αιτιολογήσει και πολύ περισσότερο να δικαιολογήσει την καταστροφή με ναπάλμ χωριών και ανθρώ­πων που αγωνίζονται για την ελευθερία τους; Ο Πέτερ Βάις καταθέτει τη δική του διαμαρ­τυρία με την “Ανάκριση”, όπου ο θεατής του έργου καλείται να δώσει την ετυμηγορία του για τους εγκληματίες πολέμου. Με τις σκηνο- θετικές οδηγίες του Έρβιν Πισκάτορ, ο Λουί- τζι Νόνο δεν συνθέτει θεατρική μουσική, αλλά αποκαλύπτει με τη μουσική του μόνο αυτό που δεν μπορούν να αποδώσουν ο λόγος και π σκηνή: Τα έξι εκατομμύρια των δολοφο­νημένων στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως.

II cantosospeso

Το τραγούδι που έμεινε μετέωρο

Το 1949 ο Ιταλός εκδότης Τζούλιο Εϊνάουντι κυκλοφόρησε στα ιταλικά ένα τόμο με τον τίτλο “LetteredicondannatiamortedellaResistenzaEuropea” (Γράμμα­τα καταδικασμένων σε θάνατο της Ευρωπαϊκής Αντίστασης). 0 τόμος περιελάμβανε γράμματα εκτελεσθέντων από τους Ναζί από δεκαέξι χώρες: Γάλλων, Ελλήνων, Ιτα­λών, Τσέχων, Γερμανών, Γιουγκοσλάβων, Αυστριακών, Δανών, Νορβηγών, Ρώσων…

Ο Νόνο αντί για ποίηση χρησιμοποίησε στο έργο του “II cantosospeso” τα γράμ­ματα που έστειλαν στους δικούς τους -λίγο πριν στηθούν στο εκτελεστικό από­σπασμα- δέκα αγωνιστές της Ευρωπαϊκής Αντίστασης.Τρεις από αυτούς είναι Έλ­ληνες, ο Ανδρέας Λυκουρίνος, 14 ετών, μαθητής, ο Λευτέρης Κιοσσές, 19 ετών, φοιτητής και ο Κώστας Σίρμπας, 22 ετών, κουρέας. Στις 750 συνολικά σελίδες της, η έκδοση του Εϊνάουντι είχε αφιερώσει 35 σελίδες στην Ελλάδα, σώζοντας έτσι μη­νύματα 32 Ελλήνων που εκτελέστηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Ο Λουίτζι Νόνο συνέθεσε αυτή την καντάτα ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ως παραγγελία της Δυτικογερμανικής Ραδιοφωνίας της Κολωνίας.Αξίζει να σημειωθεί πως η μετοχή “sospeso” στον τίτλο του έργου σημαίνει “κομμέ­νο”, “που έμεινε στη μέση”, αλλά και “μετέωρο”. Αφήνοντας μετέωρη και αυτή ακόμα την αφιέρωση, ο Νόνο χαρίζει το έργο του “AtuttiΟ Νόνο αντί για ποίηση χρησιμοποίησε στο έργο του “II cantosospeso” τα γράμ­ματα που έστειλαν στους δικούς τους -λίγο πριν στηθούν στο εκτελεστικό από­σπασμα- δέκα αγωνιστές της Ευρωπαϊκής Αντίστασης. Τρεις από αυτούς είναι Έλ­ληνες, ο Ανδρέας Λυκουρίνος, 14 ετών, μαθητής, ο Λευτέρης Κιοσσές, 19 ετών, φοιτητής και ο Κώστας Σίρμπας, 22 ετών, κουρέας. Στις 750 συνολικά σελίδες της, η έκδοση του Εϊνάουντι είχε αφιερώσει 35 σελίδες στην Ελλάδα, σώζοντας έτσι μη­νύματα 32 Ελλήνων που εκτελέστηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Ο Λουίτζι Νόνο συνέθεσε αυτή την καντάτα ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ως παραγγελία της Δυτικογερμανικής Ραδιοφωνίας της Κολωνίας.Αξίζει να σημειωθεί πως η μετοχή “sospeso” στον τίτλο του έργου σημαίνει “κομμέ­νο”, “που έμεινε στη μέση”, αλλά και “μετέωρο”. Αφήνοντας μετέωρη και αυτή ακόμα την αφιέρωση, ο Νόνο χαρίζει το έργο του “Atuttiloro”δηλαδή σε όλους εκείνους…