«Το Άουσβιτς είναι έξω από εμάς, αλλά βρίσκεται τριγύρω μας, στον αέρα. Η πανώλη πέρασε, αλλά η μόλυνση καιροφυλακτεί ακόμη και θα ήταν ανόητο να το αρνηθούμε. Η απόρριψη της ανθρώπινης αλληλεγγύης, η “τυφλή” και κυνική αδιαφορία απέναντι στον πόνο του άλλου, η παραίτηση της διάνοιας και της αίσθησης της ηθικής στην αρχή της εξουσίας και, πάνω απ’ όλα, στη ρίζα των πάντων, ένα σαρωτικό κύμα δειλίας, μια κολοσσιαία δειλία, που φορά τη μάσκα της μαχόμενης αρετής, της αγάπης για την πατρίδα και της πίστης σε μια ιδέα».
Οι διαπιστώσεις ανήκουν στον Πρίμο Λεβί, όπως τις κατέγραψε στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, όπου περιγράφει τις μέρες του στο Άουσβιτς. «Εντάξει», θα σκεφτείτε πιθανώς, «αυτά τα έχουν πει κι άλλοι, τα έχουμε ακούσει». Κατ’ αρχάς, ο λόγος που οδηγείται σε ένα συμπέρασμα κατόπιν πρότερης εμπειρίας (στις περιπτώσεις που αυτό είναι δυνατό) είθισται να έχει μεγαλύτερη αξία από τον λόγο που συμπεραίνει κατόπιν στοχασμού και παρατήρησης. Έπειτα, το ότι ακούμε κατ’ επανάληψη κάτι, δεν συνεπάγεται αναγκαία ότι το επεξεργαζόμαστε κιόλας. Διατηρώ, δε, βάσιμες υποψίες ότι όσες φορές κι αν μιλήσουμε για το Άουσβιτς και τους “άξιους” συνεχιστές του υπό άλλες συνθήκες πια, προσαρμοσμένες στα νέα πρότυπα των δυτικών (ή, wanna–be δυτικών) κοινωνιών μας, ο φασισμός είναι παρών κι έτοιμος ανά πάσα στιγμή να μαχαιρώσει (έχει συμβεί στο πρόσφατο παρελθόν και όχι μία φορά) όσους του αντιστέκονται.
Βέβαια, «είναι και κάποιοι που δεν ξέρουν ότι είναι φασίστες και θα το καταλάβουν όταν έρθει ο καιρός», όπως εύστοχα γράφει ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Η, κατά τον Λεβί, μάσκα της αγάπης για την πατρίδα θέλει πολλή δουλειά για να λιώσει και ν’ αφήσει ν’ αποκαλυφθεί από πίσω της ο επί πτωμάτων τυχοδιωκτισμός και το λυσσαλέο μίσος των φασιστών για τους ανθρώπους. Για τους ανθρώπους γενικά. Μην ξεγελιέστε εσείς, πιστοί «πατριώτες», που πασχίζετε να διαφυλάξετε τα σύνορα από τους «λαθρομετανάστες» και τους «αλλοδαπούς βιαστές κι εγκληματίες». Ο φασισμός μπορεί αύριο να γυρίσει εναντίον σας, γιατί μπορεί εσείς να γίνετε ξαφνικά οι λαθραίοι, οι μιαροί, οι κατώτεροι. Μην αυταπατάσθε ότι μπορεί ο φασισμός να γίνει η σωσίβια λέμβος που θα σας γλιτώσει από το ναυάγιο που προκάλεσαν όσοι καπηλεύτηκαν την ψήφο σας μέχρι σήμερα. Μην είστε αφελείς να πιστεύετε ότι ο φασισμός είναι η ορθή φωνή μέσα στις σειρήνες των «πλουραλιστικών» μέσων ενημέρωσης. Κι εσείς, πιστοί Χριστιανοί, μην συγχέετε την πίστη σας με τον φασισμό, είναι αμαρτία για εσάς και καταπληκτικό παράδειγμα αντίφασης για τους υπολοίπους.
Στην μακρινή Ουγκάντα, το (ας πούμε) μακρινό 1971, ο δικτάτορας Ιντί Αμίν Νταντά, αφού ανέλαβε πραξικοπηματικά τη διακυβέρνηση της χώρας (στις 2 Φεβρουαρίου εκείνου του έτους) υποστήριζε ότι «αποστολή μου είναι να την οδηγήσω μακριά από τη διαφθορά, την κατάθλιψη και τη δουλεία». Ήταν η δική του μάσκα της πίστης σε μια ιδέα. Η καπηλεία ενός αγώνα, όσο σημαντικός ή ασήμαντος κι αν είναι, έχει και συμβολικό χαρακτήρα. Επειδή, λοιπόν, ο αγώνας για την επιβίωση συνεχίζεται σε αυτή τη χώρα, και όλες οι ενέργειες, πέραν της πρακτικής σημασίας, έχουν βαθύ συμβολικό νόημα, ας καταργήσουμε τα διάφορα άπαρτχαϊντ, που…οραματίζονται κάποιοι. Δεν έχουμε περιθώριο να περιμένουμε να αυτοκαταργηθούν. Είναι, δε, πιθανό, κατά την αυτοκατάργησή τους, να την πληρώσουν κι αθώοι.
